مقاله علمی- پژوهشی
باستان شناسی
سیدمهدی خاتمی؛ ُسمیه حق روستا
چکیده
دوره امویان به لحاظ دارا بودن بزرگ‌ترین قلمروی جغرافیایی، از مهم‌ترین دوره‌های تاریخی صدر اسلام به شمار می‌رود. امویان سرزمین‌های تحت حکومت رم شرقی را که تا قبل از ورود اسلام متأثر از هنرهای یونانی و رومی باستان بودند، فتح کردند. از این‌رو شهرسازی امویان از حیث تأثیرگذاری اسلام و تأثیرپذیری از سبک‌های معماری و شهرسازی رم شرقی، ...
بیشتر
دوره امویان به لحاظ دارا بودن بزرگ‌ترین قلمروی جغرافیایی، از مهم‌ترین دوره‌های تاریخی صدر اسلام به شمار می‌رود. امویان سرزمین‌های تحت حکومت رم شرقی را که تا قبل از ورود اسلام متأثر از هنرهای یونانی و رومی باستان بودند، فتح کردند. از این‌رو شهرسازی امویان از حیث تأثیرگذاری اسلام و تأثیرپذیری از سبک‌های معماری و شهرسازی رم شرقی، حائز اهمیت است. این مقاله در تلاش است تا به تحلیل ساختار شهری این دوره بپردازد و دو شهر رمله (شهر جدید ساختهشده توسط مسلمانان) و شهر دمشق (شهر تغییرشکل یافته توسط مسلمانان) را بهعنوان نمونه، موردبررسی قرار دهد. روش تحقیق مقاله، بررسی اسنادی و تحلیلهای توصیفی- تفسیری متون مختلف است که با بهرهگیری از راهبردهای کیفی مورد تحلیل قرار گرفته اند. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که مسلمانان در شام، نوعی شهرسازی تطبیقی را ایجاد کردند؛ به این معنا که غالباً تحولات اساسی در شهر ایجاد نمیکردند و تنها عناصر شهری را با نیازهای خود منطبق میکردند.
مقاله علمی- پژوهشی
نیلوفر مایلی برجلویی؛ ناهید جعفری دهکردی؛ شهریار شادی گو؛ سیده مریم جزایری
چکیده
نسخه خطی ارداویراف‌نامه هندی کتابخانه‌ی منچستر انگلیس حاوی 56 نگاره است که در کنار متن تصویری درون جدولهایی محصور شده‌اند. با توجه به این‌که نسخه مورد نظر در سال 1205 هجری قمری در شبه قاره هند یعنی درست همزمان با دوران فرمانروایی انگلیسی‌ها به نگارش درآمده است؛ این مساله مطرح می‌شود که آیا متن تصویری ارداویراف‌نامه در بافتار متفاوتی ...
بیشتر
نسخه خطی ارداویراف‌نامه هندی کتابخانه‌ی منچستر انگلیس حاوی 56 نگاره است که در کنار متن تصویری درون جدولهایی محصور شده‌اند. با توجه به این‌که نسخه مورد نظر در سال 1205 هجری قمری در شبه قاره هند یعنی درست همزمان با دوران فرمانروایی انگلیسی‌ها به نگارش درآمده است؛ این مساله مطرح می‌شود که آیا متن تصویری ارداویراف‌نامه در بافتار متفاوتی از متن کلامی شکل گرفته و این متن حاصل دو فرهنگ متفاوت است یا نه؟ لذا در این پژوهش با رویکرد بینامتنیّت به تحلیل نگاره‌ها و اشعارارداویرافنامه مصور کتابخانه منچستر انگلیس پرداخته شد. برای مطالعهی نمونه آماری که شامل 7 نگاره با موضوع زنان گناهکار با هدف بررسی مؤلفههای مهم متن کلامی و متن تصویری و بازشناسی نگارههای این نسخه خطی انتخاب گردید. یافتهها حاصل از مطالعات کتابخانه‌ای و اسنادی نشان می‌دهد که با توجه به این‌که در این نسخه مصور متن کلامی و متن تصویر در دو زمان متفاوت و مکان متفاوت تعلق داشتند از این رو بینامتنیّت بینافرهنگی حاصل از دو فرهنگ هند و ایران میباشد و تاثیر نگارگری هند بر نگاره‌ها مشهود و زمان و مکان و کنش در هر دو متن یکسان و بینامتنیّت صریح و آشکار بود و متن تصویری در سیطرهی متن کلامی است.
مقاله علمی- پژوهشی
محمود وطن‌خواه خانقاه؛ سید ابوتراب احمدپناه؛ مهناز شایسته فر
چکیده
حروف در نگره عرفانی هنر اسلامی، جایگاه ویژه و وجوه معنایی متنوعی دارند. حرف واو از جمله حروفی است که از دل نظام نشانگان عرفانی و صوفیانه برآمده و از این حیث به صورت یک نقشمایه، در سطوح دلالت معنایی مختلفی در آثار هنری فرهنگ‌های مختلف نمود پیدا کرده است. نقشمایه حرف واو به خصوص در آثار هنری فرهنگ ترکی- اسلامی، از حدود سده دوازدهم هجری ...
بیشتر
حروف در نگره عرفانی هنر اسلامی، جایگاه ویژه و وجوه معنایی متنوعی دارند. حرف واو از جمله حروفی است که از دل نظام نشانگان عرفانی و صوفیانه برآمده و از این حیث به صورت یک نقشمایه، در سطوح دلالت معنایی مختلفی در آثار هنری فرهنگ‌های مختلف نمود پیدا کرده است. نقشمایه حرف واو به خصوص در آثار هنری فرهنگ ترکی- اسلامی، از حدود سده دوازدهم هجری قمری به بعد، تکثر و رواج بسیار زیادی دارد که ریشه در عاملیت گفتمان صوفیانه و عرفانی، در جغرافیای فرهنگی آناطولی دارد. در این پژوهش کیفی تاریخی - تحلیلی، با اتخاذ روش نشانه‌شناسی پیرس و نمونهگیری هدفمند، به دستهبندی سطوح دلالتهای معنایی نقشمایه حرف واو پرداخته شده و از نمونه آثار متنوعی از رشتههای مختلف برای نمایش تکثر و رواج این نقشمایه استفاده شده است. از این طریق علاوه بر تحلیل نشانه‌شناختی سطوح شمایلی، نمایهای و نمادین نقشمایه حرف واو، ریشهها و دلایل رواج آن در بافت فرهنگ ترکی- اسلامی، مورد پژوهش قرار میگیرد. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که نقشمایه خوشنویسی حرف واو در بافت فرهنگ ترکی- اسلامی، نقشمایهای چندنشانهای (پلیسمیک) و حاوی دلالتهای معنایی متنوعی در ارتباط با انگارههای عرفانی و صوفیانه خوشنویسی اسلامی است.
مقاله علمی- پژوهشی
مریم کامیار؛ مریم زارع خلیلی؛ سید ابوتراب احمدپناه
چکیده
طراز از جمله منسوجات ارزشمند دوران صدر اسلام است. بر روی طرازها، نام حاکم، تاریخ و نام کارگاه تولیدی، اشعار و جملات قصاری نوشته شده که خود سندی مهم جهت شناخت وضعیت سیاسی- مذهبی است. از مهم‌ترین طرازهای باقی مانده، طرازهای ابریشمی دوران آل‌بویة شهر ری است. شهر ری در مسیر جاده ابریشم قرار داشت و طرازهای ابریشمی به عنوان یکی از رسانه‌های ...
بیشتر
طراز از جمله منسوجات ارزشمند دوران صدر اسلام است. بر روی طرازها، نام حاکم، تاریخ و نام کارگاه تولیدی، اشعار و جملات قصاری نوشته شده که خود سندی مهم جهت شناخت وضعیت سیاسی- مذهبی است. از مهم‌ترین طرازهای باقی مانده، طرازهای ابریشمی دوران آل‌بویة شهر ری است. شهر ری در مسیر جاده ابریشم قرار داشت و طرازهای ابریشمی به عنوان یکی از رسانه‌های قوی در انتقال فرهنگ در بین کالاهای تجاری نقش اساسی داشت. این مقاله بر آن است که نسبت تآثیرگذاری رسانة "طراز" را از طریق تناسبات "نقش" در مجموعة پارچه‌های ری و آسیای میانه، بررسی کند. طرازهای ری، در ترکیب‌بندی متن و نقش پیشرفته بوده، به طوری که به‌نظر می‌رسد سطربندی و تقسیم‌ها از نظام هندسی خاصی پیروی کرده است. نظام هندسی به‌کار برده شده در پارچه‌ها، ترکیب متن و نقوش را تعیین می‌کند. سئوال این پژوهش: انتقال هندسه نقوش پارچه های ایران در مسیر جاده ابریشم و نحوة تنظیم سطور چگونه بوده و از چه اصول هندسی در سطربندی و ترکیب متن و نقش استفاده شده است؟ داده‌های این پژوهش از طریق مطالعات کتابخانه‌ایی جمع-آوری شده و با رویکرد توصیفی-تحلیلی و تاریخی مورد مطالعه قرار گرفته است. نتایج به‌دست آمده نشان می-دهد، از الگوی دقیق ازجمله تناسب ریشة دوم (رادیکال 2) در ترکیب‌بندی و تقسیمات هندسی و همچنین در ترکیب‌بندی نقش و متن استفاده شده است. این الگو در مسیر جاده ابریشم به آسیای میانه انتقال یافته و در پارچه‌های آسیای میانه دیده می‌شود.
مقاله علمی- پژوهشی
منصور مهرنگار؛ مریم ابراهیمی؛ پژمان دادخواه
چکیده
آیین‌های زرتشت و بودا اگرچه در تعالیم و باورها دارای نقاط مشترک می‌باشند، لیکن در فرهنگ دینی به ویژه جهان‌بینی بر محوریت انسانی با یکدیگر تفاوت‌هایی دارند. چنانکه در اندیشه زرتشتی انسان به یکتاپرستی دعوت شده و در جایگاه بعد از خداوند به عنوان نماینده‌اش در زمین است. حال آن‌که در آیین بودا انسان خود موضوع محوری دین میباشد و خودش ...
بیشتر
آیین‌های زرتشت و بودا اگرچه در تعالیم و باورها دارای نقاط مشترک می‌باشند، لیکن در فرهنگ دینی به ویژه جهان‌بینی بر محوریت انسانی با یکدیگر تفاوت‌هایی دارند. چنانکه در اندیشه زرتشتی انسان به یکتاپرستی دعوت شده و در جایگاه بعد از خداوند به عنوان نماینده‌اش در زمین است. حال آن‌که در آیین بودا انسان خود موضوع محوری دین میباشد و خودش قادر است به مرتبه خدایی، یعنی به مرتبه کمال برسد. بر این اساس، پژوهش حاضر که به شیوه توصیفی‌تحلیلی و تطبیقی و با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای انجام شده است، به صورت موردی ساختار دو مکان عبادی-قدسی آتشکده و استوپا را در دو تمدن باستانی ایران و هند مورد بررسی قرار می‌دهد تا بدین سوال پاسخ دهد که چه مشخصه‌هایی در کالبد و فضای معمارانه دو اندیشه زرتشتی و بودایی تبلور یافته تا بر وجه قدسی بودنشان تاکید گردد؟ نتایج بیانگر آن است که چون نگاه آیین زرتشت به انسان خوش‌بینانه و واقع‌گرایانه در جهت بقا، رشد و حرکت اوست، لذا آتشکده همواره بر فراز بلندی، درونگرا و فاقد هرگونه تزئینات بنا شده است. در حالی‌که به دلیل موج زدن نگاه فنا و نیستی انسانی در آیین بودا، محل قرارگیری استوپا در سطح هموار است و به صورت برونگرا و با تزئیناتی وافر از سمبل‌های جسمانی احداث شده است. با این وجود، هر دو بنا با تاثیرپذیری آیینی از یکدیگر در عناصر اصلی طرح و نقشه شباهت‌هایی را دارا هستند.
مقاله علمی- پژوهشی
حبیب شیخی؛ محمد سلطانی فر؛ افسانه مظفری
چکیده
هدف اصلی این پژوهش، شناسایی و رتبهبندی شناسایی مولفههای دیپلماسی فرهنگی در سینمای ایران است. پژوهش حاضر از لحاظ هدف تحقیق، کاربردی و از لحاظ موضوع و سوالات پژوهش از نوع تحقیقات توصیفی - پیمایشی میباشد. ابزار جمعآوری دادهها شامل پرسشنامه مبتنی بر مقایسات زوجی بود که بر اساس مقیاس ساعتی درجهبندی شد. جامعه آماری مورد مطالعه در این پژوهش ...
بیشتر
هدف اصلی این پژوهش، شناسایی و رتبهبندی شناسایی مولفههای دیپلماسی فرهنگی در سینمای ایران است. پژوهش حاضر از لحاظ هدف تحقیق، کاربردی و از لحاظ موضوع و سوالات پژوهش از نوع تحقیقات توصیفی - پیمایشی میباشد. ابزار جمعآوری دادهها شامل پرسشنامه مبتنی بر مقایسات زوجی بود که بر اساس مقیاس ساعتی درجهبندی شد. جامعه آماری مورد مطالعه در این پژوهش متشکل ازخبرگان و صاحبنظران حوزه سینما ودیپلماسی کشوربود. از روش نمونهگیری گلوله برفی برای انتخاب افراد نمونه استفاده شد. در مرحله اول 21 شاخص از دیدگاه خبرگان و با استفاده از تکنیک دلفی شناسایی شد. در ادامه با استفاده از تکنیک تحلیل سلسله مراتبی ابعاد اصلی دیپلماسی فرهنگی رتبهبندی شدند. نتایج نشان داد که که بر اساس دیدگاه خبرگان هویت دینی با وزن نرمال شده 0.360 در اولویت اول قرار دارد. بعد فرهنگی دیپلماسی فرهنگی با وزن نرمال شده 0.306 در اولویت دوم قرار دارد. بعد تکنیکی دیپلماسی فرهنگی با وزن نرمال شده 0.152 در اولویت سوم قرار دارد. بعد سیاسی دیپلماسی فرهنگی با وزن نرمال شده 0.111 در اولویت چهارم قرار دارد. هویت ملی با وزن نرمال شده 0.071 در اولویت پنجم قرار دارد. با توجه به نرخ ناسازگاری 0.05 در این رتبهبندی، بین مقایسه زوجی مدلها سازگاری کامل وجود دارد.
مقاله علمی- پژوهشی
طهمورث نورمحمدی شالکه؛ علیرضا صادقی؛ مصطفی قادری
چکیده
این مقاله با هدف «شناسایی نمادهای معرف فرهنگ قوم تالش» انجام گرفته است. روش مورد استفاده در این مقاله رویکرد کیفی ،روش مصاحبه با باتکنیک تحلیل محتوای کیفی از نوع استقرایی با کدگذاری سه مرحله ای باز ، محوری و گزینشی است. میدان پژوهش در این مقاله همه افراد پژوهشگر درزمینه فرهنگ قوم تالش را شامل می‌شود که با روش نمونه گیری گلوله ...
بیشتر
این مقاله با هدف «شناسایی نمادهای معرف فرهنگ قوم تالش» انجام گرفته است. روش مورد استفاده در این مقاله رویکرد کیفی ،روش مصاحبه با باتکنیک تحلیل محتوای کیفی از نوع استقرایی با کدگذاری سه مرحله ای باز ، محوری و گزینشی است. میدان پژوهش در این مقاله همه افراد پژوهشگر درزمینه فرهنگ قوم تالش را شامل می‌شود که با روش نمونه گیری گلوله برفی 16 نفر از پژوهشگران جهت مصاحبه نیمه ساختار یافته فردی، بصورت حضوری و غیر حضوری با مدت زمان30 الی60 دقیقه انتخاب شدند. داده‌های جمعآوری شده از مصاحبه ها بااستفاده ازکدگذاری سه مرحله ای( باز،محوری و گزینشی) مورد تحلیل قرارگرفت. یافتههای به دست آمده نمایان ساخت؛ معماری بومی، زبان تالشی، صنایع دستی، پوشاک محلی، ابزارمعیشت، فرهنگ غذایی، فرهنگ عامه، اقتصاد، سرزمین، جمعیت، اصالت فرهنگی، آدابورسوم، ارزش بانوان، تیپ اراضی، موسیقی، سیمای تاریخی، نمادهای میتوانند باشند که با استفاده ازآنها فرهنگ قوم تالش به فرزندان نسل جدید و افراد ازدیگراقوام، جهت ماندگار ماندن فرهنگ تالش و ارتباط مسالمتآمیز با دیگراقوام در آموزش های رسمی وغیررسمی قرارگیرند.
مقاله علمی- پژوهشی
مرجان برات طرقی؛ مهدی محمدزاده
چکیده
هفت‌پیکر یا بهرام‌نامه چهارمین منظومه از خمسه نظامی و روایتی تاریخی از زندگی بهرام پنجم پادشاه ساسانی (ملقب به «بهرام گور») میباشد؛ در این مقاله سعی بر آن شده تا سیر حرکت قهرمان و میزان مطابقت رفتارهای او با الگوهای مطرح در نظریه سفر قهرمان در گنبد چهارم یا گنبد سرخ، مورد بررسی قرار گیرد. در این مقاله که به روش توصیفی-تحلیلی ...
بیشتر
هفت‌پیکر یا بهرام‌نامه چهارمین منظومه از خمسه نظامی و روایتی تاریخی از زندگی بهرام پنجم پادشاه ساسانی (ملقب به «بهرام گور») میباشد؛ در این مقاله سعی بر آن شده تا سیر حرکت قهرمان و میزان مطابقت رفتارهای او با الگوهای مطرح در نظریه سفر قهرمان در گنبد چهارم یا گنبد سرخ، مورد بررسی قرار گیرد. در این مقاله که به روش توصیفی-تحلیلی به نگارش درآمده، از رویکرد تکاسطوره یا سفر قهرمان جوزف کمبل استفاده شده است. از نتایج اصلی این پژوهش، می توان به مطابقت الگوی انتخابی توسط نظامی با الگوهای نظریه سفر قهرمان اشاره کرد.جوان عاشق سفری را در مسیر رسیدن به معشوق آغاز می‌کند اما با رفتاری قهرمانانه ـ ضمن حذف مرحله سوم کمبل یعنی بازگشت به دنیای عادی ـ هدفی اخلاقی را که شامل نجات قوم و ایجاد عدل پایدار میباشد را محقق می‌کند. در نهایت میتوان از او به عنوان نمونهای از «قهرمان» در ادب غنایی فارسی یاد کرد.
مقاله علمی- پژوهشی
مریم نعمت طاووسی
چکیده
در نوشتار حاضر تاثیر نقالی و شبیه‌خوانی به عنوان دو هنر اجرایی، بر تحولات شکلی و محتوایی پرده‌های درویشی مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور، پس از نگاهی تاریخی به روند نقاشی از بزرگان دین در ایران، مجالس نقش بسته بر یک نمونه پرمخاطب پرده درویشی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. شواهد حاکی از آن است که در دوران صفویه پرده‌های صورت‌خوانی ...
بیشتر
در نوشتار حاضر تاثیر نقالی و شبیه‌خوانی به عنوان دو هنر اجرایی، بر تحولات شکلی و محتوایی پرده‌های درویشی مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور، پس از نگاهی تاریخی به روند نقاشی از بزرگان دین در ایران، مجالس نقش بسته بر یک نمونه پرمخاطب پرده درویشی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. شواهد حاکی از آن است که در دوران صفویه پرده‌های صورت‌خوانی که شاید نام دیگر بر شمایلخوانی باشد، نقطه آغاز پرده‌های درویشی است. به تدریج شمایلها نه در فضایی ایستا، بلکه در میانۀ عمل یا لحظهای از رویدادی مشخص نقش زده شدند، سپس بخشهای تاثیرگذار از یک واقعه مشخص بر یک پرده نقش زده شدند. ساختار طومارهای نقالی هم در شکلگیری فرمی پرده درویشی بیتاثیر نبودند و شاید بتوان پرده درویشی را از دید ساختاری ترجمان دیداری طومارهای نقالی دانست. گرچه پرده درویشی فاقد ساختار تودرتو است، اما از قصهای فراگیر و چندین قصه خرد تشکیل شده است. گونهگونی موضوعی مجالس مبتنی بر قصهها چنان است که بیشتر این مجالس با نقش مرکزی ارتباط موضوعی ندارند. گریز گاه و بیگاه پردهخوان به تصویر مرکزی این ارتباط را برقرار می‌کند. رواج و شکوفایی شبیه‌خوانی در دوران قاجار از دید محتوایی بر پرده‌های درویشی تاثیر گذار بودند.
مقاله علمی- پژوهشی
زبان و ادبیات
فرانک جهانگرد؛ طیبه گلستانی حتکنی
چکیده
ساختار و محتوای حکایت «بهیما و باکه» در مهابهارت با داستان «ضحاک» در شاهنامه شباهت‌های متعددی دارد. در هر دو داستان، ضدقهرمانی متعرض، انسان‌ها را برای خوراک می‌کشد. مردم با وی پیمان می‌بندند مشروط به این که به کسی آسیب نرساند، خوراک روزانه او را تهیه کنند و به نزدش بفرستند. در نهایت یکی از کسانی که به عنوان خوراک ضدقهرمان ...
بیشتر
ساختار و محتوای حکایت «بهیما و باکه» در مهابهارت با داستان «ضحاک» در شاهنامه شباهت‌های متعددی دارد. در هر دو داستان، ضدقهرمانی متعرض، انسان‌ها را برای خوراک می‌کشد. مردم با وی پیمان می‌بندند مشروط به این که به کسی آسیب نرساند، خوراک روزانه او را تهیه کنند و به نزدش بفرستند. در نهایت یکی از کسانی که به عنوان خوراک ضدقهرمان تعیین شده بود (یا یکی از نزدیکان وی) بر ضدقهرمان می‌شورد و او را نابود می‌کند. در این مقاله با روش تطبیقی خطوط اصلی دو داستان بررسی و شباهت‌ها و تفاوت‌های آنها تحلیل خواهد شد. پررنگ بودن همانندی‌ها، نشان از سرچشمه مشترک یا اقتباس یکی از دیگری دارد؛ امری که می‌تواند یادآور دوران همزیستی دو قوم هند و ایرانی در دوران باستان باشد. طبیعی است که تفاوت‌های ناگزیری در دو داستان دیده شود. به عنوان نمونه پیوندهای اصیل و دقیقی که در اسطوره ایرانی خودنمایی می‌کند، از جمله نوع نمادها و پیوند آنها با یکدیگر، در متن هندی دیده نمی‌شود. به علاوه جای قرار گرفتن هر کدام از داستان‌ها در روایت حماسی، به صورت داستان اصلی یا حکایت فرعی -که خود می‌تواند نشانگر اهمیت آن باشد- نشان می‌دهد این نوع شورش بر دشمن در نزد ایرانیان بیشتر مورد توجه و امعان نظر بوده است. در واقع هر چند در اصل روایت تشابهات زیادی دیده می‌شود، پردازش دقیق‌تر آن در شاهنامه نشان از اصالت این روایت در بین ایرانیان دارد.
