نوع مقاله : مقاله علمی- پژوهشی
نویسنده
استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حضرت نرجس رفسنجان، کرمان، ایران
چکیده
وش‌نامه منظومه‌ای است پهلوانی و موضوع آن سرگذشت ضد قهرمانی به نام کوش پیل‌دندان است که بیشتر سال‌های عمر خود را در نبرد با فرزندان جمشید و پهلوانان ایرانی به سر می‌برد. به جز کوش‌نامه در دیگر متون پهلوان ایران نیز دربارۀ پیل‌دندان روایت‌های متعدّدی آمده که اغلب با گزارش آن منظومه متفاوت است و اختلافهای دارد به ویژه آن‌که در این دسته منابع، داستان‌های متعدّدی دربارۀ پایان زندگی او و چگونگی کشته شدنش دیده می‌شود. یکی از نکته‌های ابهام‌آمیز دربارۀ کوش‌نامه و به ویژه قهرمان آن، خاستگاه روایات آن است که اغلب میان پژوهشگران اختلاف نظرهایی دیده می‌شود و پژوهشگران فرضیه‌های مانند ارتباط داستان‌های کوش با شاهان کوشان و یا برعکس سامی نژاد بودن آن آورده‌اند. در این مقاله نخست به بررسی داستان‌های کوش پیل‌دندان در ادب پهلوانی ایران و نقد برخی نظریه‌های دربارۀ آن می‌پردازیم سپس دربارۀ منشأ احتمالی روایات این ضد قهرمان با ذکر شواهدی سخن می‌گوییم.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
A look at the possible origins of the Kush-e Pildandān narratives
نویسنده [English]
- Reza Ghafouri
Narjes University
چکیده [English]
KushNameh is a heroic poem and its subject is the adventure of an anti-hero called Kush-e Pildandān, which spent most of his life fighting the children of Jamshid and the Iranian heroes. In addition to KushNameh, other Iranian heroic texts also contain numerous narratives about the Pildandān, which often differ from that of the poem, especially that in this category of sources, there are numerous stories about the end of his life and how he was killed. One of the ambiguous points about KushNameh, and especially its hero, is the origin of the narratives that are often disagreed among scholars, and scholars have stated hypotheses such as the connection of Kush stories to the Koshan kings or, his Sam strips. In this paper, first, the stories of the Kush-e Pildandān in the Iranian heroic literature are examined and several theories about the story are addressed, and then evidence about the possible origin of the anti-hero narrative are provided.
کلیدواژه‌ها [English]
- Pildandān
- KushNameh
- Shahname
- Kushan
آیدنلو، سجّاد. (1385). «از میراث ادب حماسی ایران»، آیینۀ میراث، شماره 32، صص 205- 230.
آیدنلو، سجّاد. (1388). برگزیدۀ متون پهلوانی، تهران: سمت.
آیدنلو، سجّاد. (1390). «ویژگی‌های روایات و طومارهای نقّالی»، شعر پژوهی، سال سوم، شماره 1،
صص 1- 28.
اسدی توسی. (1354). گرشاسب‌نامه، به‌کوشش حبیب یغمایی، تهران: طهوری.
اسکندرنامه. (1387). به کوشش ایرج افشار، تهران: چشمه.
امیدسالار، محمود. (1398). «روایتی از مرگ کوش پیل‌دندان»، جشن‌نامۀ دکتر محمود مدبّری،
به کوشش نجمه حسینی سروری و دیگران: کرمان: دانشگاه شهید باهنر.
امیدسالار، محمود. (1387). «یادداشت‌های کوش‌نامه»، فرهنگ ایران زمین، شماره 30، صص 312- 336.
ایران‌شان بن ابی‌الخیر. (1377). کوش‌نامه، به کوشش جلال متینی، تهران: علمی.
ایران‌شاه ابن ابی‌الخیر. (1370). بهمن‌نامه. تصحیح رحیم عفیفی، تهران: علمی و فرهنگی.
ببر بیان. (1394). هفت منظومۀ حماسی، تصحیح رضا غفوری، تهران: میراث مکتوب.
بلعمی، ابوعلی. (1386). تاریخ بلعمی، تصحیح محمد تقی بهار- محمد پروین گنابادی، تهران: هرمس.
ثعالبی، عبدالملک بن محمد. (1368). تاریخ ثعالبی، ترجمۀ محمّد فضایلی، تهران: نقره.
حاتم‌نامه. (1386). به کوشش حسین اسماعیلی، تهران: معین.
حمزه بن حسن اصفهانی. (1346). تاریخ پیامبران و شاهان، ترجمه جعفر شعار، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
خالقی‌مطلق، جلال. (1389). یادداشت‌های شاه‌نامه، بخش دوم، تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
خواندمیر، غیاث‌الدّین حسینی.(1362). تاریخ حبیب السیر، تهران: کتابفروشی خیام.
دشتبان، زهرا. (1389). « بررسی و معرفی برخی ازقهرمانان اساطیری منظومۀ کوش‌نامه»، مطالعات ایرانی،
سال 9، شمارۀ 17، صص 87- 104.
دوگوبینو، آرتور ژوزف. (1387). تاریخ ایرانیان، ترجمۀ ابوتراب خواجه نوریان، تهران: ثالت.
دینوری، ابوحنیفه. (1364). اخبارالطوال، ترجمة محمدمهدی دامغانی، تهران: نی.
رزمجو، حسین.(1381). قلمرو ادبیات حماسی ایران، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
رستم‌نامه. (1387). تصحیح محمد بهشتی،تهران: پیری.
زرّین‌قبانامه.(1393). تصحیح سجّاد آیدنلو، تهران: سخن.
زرّین‌کوب، عبدالحسین. (1383). از گذشتۀ ادبی ایران، تهران: سخن.
سام‌نامه (1392)، تصحیح وحید رویانی، تهران: میراث مکتوب.
سرکاراتی، بهمن. (1385). «بازشناسی بقایای افسانۀ گرشاسب در منظومه‌های حماسی ایران»، سایه‌های
شکار شده، تهران: طهوری.
شاه‌نامۀ نقّالان. (1396). طومار مرشد عباس زریری اصفهانی، ویرایش جلیل دوستخواه، تهران: ققنوس.
شیرمحمّدیان، بهرام- عابدزاده داداجان.(1996). قصّه‌ها پیرامون فردوسی و قهرمان‌های شاه‌نامه، دوشنبه:
سفارت جمهوری اسلامی ایران.
صادقی نقدعلی علیا، فاطمه- بشیری، علی‌اصغر. (1397)، «بررسی و مقایسه داستان کوش پیل دندان در کوش‌نامه و طومارهای نقالی»، فرهنگ و ادب عامه، سال 6، شماره 24، صص 69-91.
صدیقیان. مهین‌دخت. (1386). فرهنگ اساطیری- حماسی ایران به روایت منابع بعد از اسلام، جلد 1، تهران:
پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
صفا، ذبیح‌الله. (1354). حماسه سرایی در ایران، تهران: امیرکبیر.
طاووسی، محمود و دیگران. (1387). ترکیب در شاه‌نامه فردوسی، شیراز: نوید.
طبری، محمّد بن جریر. (1390). تاریخ طبری، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران: اساطیر.
طبری، محمد بن جریر. (2536). ترجمه تفسیر طبری، تصحیح حبیب یغمایی، تهران: توس.
طرسوسی، ابوطاهر محمّد. (1374). داراب‌نامه، به‌کوشش ذبیح‌الله صفا، تهران: علمی و فرهنگی.
طومار جامع نقّالی شاه‌نامه. (1396). تصحیح فرزاد قائمی، مشهد: به نشر.
طومار شاه‌نامۀ فردوسی. (1381). به کوشش هاشمی، احمد - سعیدی، سیّد مصطفی، تهران: خوش‌نگار.
طومار نقّالی شاه‌نامه. (1391). به کوشش سجّاد آیدنلو، تهران: به‌نگار.
عطایی. (بی تا). برزونامۀ جدید، دستنویس کتابخانه‌ی‌پاریس به شماره 1189.
فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاه‌نامه، تصحیح جلال خالقی‌مطلق، جلد ششم تصحیح محمود امیدسالار،
جلد هفتم تصحیح ابوالفضل خطیبی، تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
فرامرزنامه. (1324 ه.ق). به اهتمام رستم تفتی، بمبئی: چاپخانه فیض رسان.
فرامرزنامۀ بزرگ. (1394). به کوشش ماریولین فان زوتفن- ابوالفضل خطیبی، تهران: سخن.
قصّۀ امیرالمونین حمزه. (1362). تصحیح جعفر شعار، تهران: کتاب فرزان.
کتاب مقدّس. (1388). ترجمۀ فاضل خان همدانی و دیگران، تهران: اساطیر
کزّازی، میر جلال الدین. (1390). نامۀ باستان، جلد 4. تهران: سمت.
گردیزی، ابوسعید عبدالحی. (1384). زین الاخبار، به اهتمام رحیم رضازاده ملک، تهران: انجمن آثار و
مفاخر فرهنگی.
گورانی، مصطفی بن محمود.(1389). «جواهرپوش»، شاه‌نامۀ کردی، تصحیح ایرج بهرامی، تهران: آنا.
لطفی‌نیا، حیدر. (1388). حماسه‌های قوم کُرد، تهران: سمیرا- سازمان میراث فرهنگی و گردشگری.
لوکلان، ژان. (1360). «امپراطوری کوش»، ترجمۀ شاپور اسدیان، پیام یونسکو، شماره 116، صص 55- 57.
متینی، جلال. (1378). «برخی از نیرنگ‌های کارزار در کوش‌نامه»، ایران‌شناسی، سال 11، شماره 43،
صص 649- 667.
مجمل‌التّواریخ. (1383). تصحیح محمدتقی بهار، تهران: دنیای کتاب.
مستوفی، حمدالله. (1381). تاریخ گزیده، به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر.
مسعودی، علی بن حسین.(1381). التنبیه والاشراف، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی و فرهنگی.
مسعودی، علی‌بن‌حسین. (1382). مروج الذّهب، ترجمة ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی و فرهنگی.
مسکویه، ابوعلی. (1369). تجارب‌الامم. ترجمۀ ابوالقاسم امامی، تهران: سروش.
مشکین‌نامه. (1386). طومارنقّالی حسین بابا مشکین، به اهتمام داوود فتح‌علی بیگی، تهران: نمایش.
مقدسی، مطهربن طاهر.(1386). آفرینش و تاریخ، ترجمه محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگاه.
منوچهرخان حکیم.(1384). اسکندرنامه، به کوشش علی رضا ذکاوتی قراگزلو، تهران: میراث مکتوب.
منهاج سراج. (1342). طبقات ناصری، به کوشش عبدالحیّ حبیبی، کابل: مطبعه پوهنی.
میرخواند. (1338). تاریخ روضه الصّفا، تهران: انتشارات خیام.
نثر نقّالی شاه‌نامه. (1397). تصحیح رضا غفوری، تهران: آرون.
نحوی، اکبر. (1392). کاکوی یا کوش پیل دندان، مجموعه مقالات همایش هزارۀ شاه‌نامه، تهران:
فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
نحوی، اکبر. (1393). «کوش‌نامه»، دانشنامۀ زبان و ادب فارسی، جلد 5 ، تهران: فرهنگستان زبان و ادب
فارسی.
نحوی، اکبر – رضاپور، سارا. (1394). «ملاحظاتی دربارۀ منظومۀ بهمن‌نامه» پژوهش‌نامه ادب حماسی،
دورۀ 11، شمارۀ 19، صص 11- 26.
هاکس، جیمز. (1383). قاموس کتاب مقدّس، تهران: اساطیر.
هفت لشکر. (1377). تصحیح مهران افشاری- مهدیمداینی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات
فرهنگی.
یعقوبی، احمد بن اسحاق. (1387). تاریخ یعقوبی، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران: علمی و فرهنگی.
De Blios, Frančois.(1998). “Epics” , Iranica, Edited by Ehsan Yarshater ,
NewYork, vol 8 . pp 474- 477
Török, László.(1997). The Kingdom of Kush: Handbook of the Napatan-
Meroitic Civilization , Leiden: Brill.
Gazerani, Saghi. (2019). ,, Kush-e Pildandān, the Anti-Hero: Polemics of
Power in Late Antique Iran,, Iranian Studies , Vol 52, Nos 5- 6, pp 859- 901.
)