Document Type : Research Paper
Author
Associate Professor, The Institute for Humanities and Cultural Studies
10.30465/acas.2023.28562.1088
Abstract
The present article, with a structural approach, and by classification of hadiths assigned to Holiness Prophet Muhammad (S) and the Innocent Imams (A) on Writing and Calligraphy, considering historical periods of issuance of each hadith, is allocated to this question that what periods and processes of the history of science in Islamic civilization, in particular, in its first centuries, are explainable by analyzing Writing and Calligraphy hadiths . Based on such analysis, one can understand better the cultural and artistic developments of golden ages of Islamic World, i.e., Third to Fifth Hijri centuries.
The prophet's hadiths confirms the Revelation writing, public education, moral and spiritual training of the writers, and emphasizing on basic education of handwriting encouraging beautiful writing and calligraphy. However, symbols of flourishing of Islamic civilization, such as unexampled evolution of Islamic scripts, researchers, development of sciences, creation of calligraphy jobs, and excellent writing of Quran, were gradually embodied in Ahl-e Beit's (the Innocents') Hadiths, which proves the development of Culture and Sciences in Islamic Civilization.
Keywords
Main Subjects
قرآن مجید
آمدى، عبدالواحد بن محمد (1410ق) غرر الحکم و درر الکلم (مجموعة من کلمات و حکم الإمام علی علیه‌السلام)، قم (ط 2) دار الکتاب الإسلامی.
ابن‌بابویه، محمد بن على (1413ق) من لا یحضره الفقیه (تحقیق) على اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم
ابن‌بابویه، محمد بن على (1406ق) ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، قم، دار الشریف الرضی للنشر
ابن‌بابویه، محمد بن على (1378ش) عیون أخبار الرضا علیه السلام (تحقیق) مهدی لاجوردی، تهران (چاپ اول) نشر جهان.
ابن‌بابویه، محمد بن على (1362ش) الخصال (تحقیق) علی‌اکبر غفارى، قم (ط 1) جامعه مدرسین.
ابن‌اثیر جزرى (1385ق) الکامل فی التاریخ، بیروت، دار الصادر
ابن‌خلدون (1375ش) مقدمه ابن خلدون (ترجمه) محمد پروین گنابادی، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
ابن عبد ربه، احمد بن محمد (1407ق) العقد الفرید (محقق) عبدالمجید ترحینی و مفید محمد قمیحه، بیروت، دار الکتب العلمیة
ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق (1430ق) الفهرست، لندن، مؤسسة الفرقان للتراث الاسلامی.
احمدى میانجى، على (1419ق) مکاتیب الرسول صلّى الله علیه و آله و سلّم، قم (ط 1) دار الحدیث
الهی قمشه‌ای، محیی الدین (1363ش) حکمت الهی، تهران (چاپ ششم) انتشارات اسلامی.
الانباری البغدادی، ابوالقاسم بن محمد بن بشار (1977م) مرسوم الخط (حققه و علق علیه) امتیاز علی عرشی، دهلی الجدیدة، المعهد الهندی للدراسات الاسلامیة
الباشا، حسن (1420ق) موسوعة العمارة والآثار والفنون الإسلامیة، بیروت (ط 1) اوراق شرقیة للطباعة و النشر، ج3.
ثعالبی، أبو منصور عبدالملک بن محمد بن اسماعیل ثعالبی (1385ش) تحسین و تقبیح (ترجمه) محمد بن أبى بکر بن على ساوى (تحقیق) مصحح: عارف احمد زغول، تهران (ط 1) مرکز نشر میراث مکتوب
جاحظ، ابی عثمان عمرو بن بحر (1965م) کتاب الحیوان، (تحقیق) عبدالسلام محمد هارون، القاهرة (ط 2) شرکة مکتبة و مطبعة مصطفی البابی الحلبی و أولاده بمصر.
حاج سیّد جوادی، کمال (1379ش) کلک قدسی: سیری در کتابت کلام‌الله مجید از آغاز تا امروز، تهران: م‍ح‍راب ق‍ل‍م.
حسن، زکی محمد (1363ش) تاریخ صنایع ایران بعد از اسلام (ترجمه) محمدعلی خلیلی، تهران، اقبال.
حسن پور، ابوالقاسم (1382ش) پژوهشی در حدیث طلب العلم؛ فصلنامه آموزه های قرآنی دانشگاه اسلامی رضوی، ش4.
حسنین محمد، ولید سید (2015م) فن الخط العربی المدرسة العثمانیة، الهیئة المصریة العامة للکتاب.
خطیب بغدادی (1395ق) الرحلة فی طلب الحدیث، بیروت (ط1) دارالکتب العلمیة.
الخطیب البغدادی (1426ق) تقیید العلم، بیروت، المکتبة العصریة.
خطیبی، عبدالکبیر و محمد سجلماسی (1393ش) شاهکارهای خطاطی اسلامی (ترجمه) مژگان جایز و محمدرضا عبدالعلی، تهران (چاپ اوّل) فرهنگسرای میردشتی، هنر نو
دیلمى، حسن بن محمد (1412ق) إرشاد القلوب إلى الصواب، قم، الشریف الرضی
الزَّبیدی، محمّد بن محمّد بن عبد الرزّاق الحسینی الملقّب بمرتضى، (1411ق) حکمة الإشراق إلى کتاب الآفاق (بذیله: تتمة فی نقد الآثار المرفوعة عن الخط والکتابة) (عنی بإخراجه) محمد طلحة بلال، القاهرة (ط 1) مطبعة المدنی.
سراج شیرازی، یعقوب بن حسن (1376ش) تحفة المحبین (در آیین خوشنویسی و لطایف معنوی آن) (به اشراف) محمدتقی دانش پژوه، (به کوشش) رعنا حسینی و ایرج افشار، تهران (چاپ اول) دفتر نشر میراث مکتوب.
سعید، خیر الله (1421ق) وراقو بغداد فی العصر العباسی، منشورات مرکز الملک فیصل
شاردن (1372ش) سفرنامه شاردن (ترجمه) اقبال یغمایى، تهران (چاپ اول) توس
شریف رضی، محمد‌بن حسین (1368) نهج البلاغه (ترجمه) سیّد جعفر شهیدی، تهران، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
شهابی خراسانی، محمود (1394ش) شذرات: مجموعه یادداشت‌ها، مشهد (چاپ اول) بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
شهید ثانى، زین‌الدین بن على (1409ق) منیة المرید، قم (ط 1) مکتب الإعلام الإسلامی.
شیخ حر عاملى، محمد بن حسن (1409ق) وسائل الشیعة، قم (ط 1) مؤسسة آل البیت علیهم‌السلام
صحراگرد، مهدی؛ شیرازی، علی‌اصغر؛ (پاییز 1391ش) سیر تحول خطوط قرآنی در جهان اسلام، فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام و ایران، دانشگاه الزهراء، ش 15
طبرسى، على بن حسن (1385ق) مشکاة الأنوار فی غرر الأخبار، نجف، المکتبة الحیدریة
طبری، محمد بن جریر (1387ق) تاریخ الامم و الملوک، (تحقیق) محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت (ط 2) روائع التراث العربى، ج1.
العسافی، محمد بن حمد (2008م) الإصابة فى استحباب تعلیم النساء الکتابة، (تقدیم) على بن مرشد المرشد، (تحقیق وتعلیق) إبراهیم بن عبد العزیز الیحیى، دار کنوز إشبیلیا للنشر و التوزیع.
العظیم آبادی، محمد شمس الحق (1408ق) عقود الجمان فی جواز تعلیم الکتابة للنسوان (تحقیق) وصی الله محمد عباس، ریاض، مطبعة سفیر.
عنصرالمعالی، کیکاووس بن اسکندر بن قابوس بن وشمگیر بن زیار (1380ش) قابوس‌نامه (تحقیق) غلامحسین یوسفی، تهران (چاپ یازدهم) انتشارات علمی و فرهنگی.
غزالی، محمد بن محمد (1361ش) نصیحة الملوک (تحقیق) جلال‌الدین همایی، تهران، انتشارات بابک.
طباطبایی، سیّد محمدحسین (1417ق) المیزان فى تفسیر القرآن، قم (ط 5) دفتر انتشارات اسلامى جامعهى مدرسین حوزه علمیه قم.
فتونی، محسن (2002م) موسوعة الخط العربی والزخرفة الإسلامیة، بیروت، شرکة المطبوعات للتوزیع والنشر.
فضائلی، حبیب الله (1376ش) تعلیم خط، تهران (چاپ هفتم) سروش.
الکردی، محمدطاهر بن عبدالقادر (1358ق) الخط العربی و آدابه هو کتاب تاریخی اجتماعی ادبی، مکتبة الهلال.
کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق (1429ق) الکافی، قم، دار الحدیث
کمره‌ای، خلیل (1395ش) نامه‌ای از امام علی علیه‌السلام (با مقدمه و تحقیق) کامیار صداقت ثمرحسینی، تهران، نشر فرهنگ مشرق زمین با همکاری مرکز اسناد فرهنگی آسیا.
کمره‌ای، خلیل (1325ش) تفسیر سوره نور، تهران، چاپخانه اقبال.
مایل هروی، نجیب (زمستان 1372ش) رساله آداب خط عبدالله صیرفی تبریزی، وقف میراث جاویدان، شماره 4
مجلسى، محمدباقر بن محمدتقی (1403ق) بحار الأنوار، بیروت (ط 2) دار إحیاء التراث العربی
مجموعه نویسندگان (1384ش) مجموعه مقالات سیر خط و کتابت (کنفرانس بین‌المللی از لوح تا لوح) تهران (چاپ اوّل) تهران، چامه.
مستقیم زاده، سلیمان (1928م) تحفة الخطاطین، استامبول، دولت مطبعه‌سی.
مستوفى بافقى، محمد مفید بن محمود (1385ش) جامع مفیدی، (به کوشش) ایرج افشار، تهران (چاپ اول) اندیشه، ج3
مصطفوى، حسن (1368ش) التحقیق فى کلمات القرآن الکریم، تهران: سازمان چاپ و نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
معرفت، محمدهادی (1432ق) التمهید فی علوم القرآن، قم المقدسة، دار التعارف للمطبوعات، ج1.
مفضل بن عمر (بی‌تا) توحید المفضل (تحقیق) کاظم مظفر، قم، داوری.
منشی قمی (1366ش) گلستان هنر (ت‍ص‍ح‍ی‍ح و اه‍ت‍م‍ام) احمد س‍ه‍ی‍ل‍ی خ‍وان‍س‍اری، تهران: انتشارات منوچهری.
المنیس، ولید عبدالله (1437ق) فضل الخط و التوزیع الجغرافی لنساخ القرآن الکریم، الکویت، وزارة الاوقاف و الشئون الاسلامیة.
ناجی، هلال (1991م) ابن مقلة خطاطاً و ادیباً و انساناً مع تحقیق رسالته فی الخط و القلم، بغداد(ط1) دار الشوؤن الثقافیة العامة
همایی، جلال الدین (1309ش) تاریخ ادبیات ایران از قدیمی‌ترین عصر تاریخی تا عصر حاضر، تبریز، کتابخانه ادبیه.
هراتی، محمدمهدی (1366ش) (مقدمه) جزء سی‌ام قرآن کریم بخطوط مختلف اسلامی به خط محمدعلی عطّار هروی، تهران، انتشارات سروش.
هراتی، محمدمهدی (1392ش) پژوهشی در خوشنویسی کاتبان بزرگ قرآن کریم، ده مقاله در هنر کتابت و آیه‌نگاری قرآن کریم، تهران (چاپ اول) شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
', './data/qc/coversheet/cover_en.jpg'))