Document Type : Research Paper
Author
Associate Professor, Department of Literature, Tarbiat Modares University
Abstract
For a long time, kinds of showmanship have been held for entertainment in Iran each of which has its own procedure. In this article, while referring to the dramatic showmanship, their kinds and styles will be addressed from the perspective of orientalists andtravel writers. The benefit of this study is to clarify the dimensions of the showmanship widely spread in parts of Iran. Sometimes travel writers have referred to some details in the performances which are very enlightening, details less indicated in Iranian sources and texts since Iranian writers have been familiar with the phenomenon, they have kept themselves from mentioning the details. In this article, with regard to the works of 25 Orientalists and travel writers, and also based on Persian works and texts, the dimensions of Iranian showmanship have been clarified. In this study, it turns out that some of the dramatic rituals in Iran have a long history, and others have been completely forgotten or altered. From these rituals there are terms and words have been remained in the language of the people, which are not clear for us due to the disappearance of their ritual. Not only such studies introduce us to popular culture and past life, they are some grounds for the study of dramatic literature.
Keywords
احسانی طباطبایی، محمدعلی (1342). خرقۀ درویش، تهران: رنگین.
ارجانی، فرامرز‌بن خداداد (1363). سمک عیار، 5 جلد، به‌تصحیح پرویز ناتل خانلری، تهران: آگاه.
آژند، یعقوب (1389). «نمایشهای ارباب معرکه در دورۀ قاجار»، فصل‌نامۀ فرهنگ مردم، س 9، ش 39.
اسکندربیگ منشی (1334). تاریخ عالم‌آرای عباسی، تهران: امیرکبیر.
اشراقی، احسان (1353). «اشاره‌ای به تفریحات و نظام تفریحی دوران صفویه»، هنر و مردم، دورۀ دوازدهم، ش 140 و 141.
اصلاح عربانی، ابراهیم (1374). کتاب گیلان، تهران: گروه پژوهش‌گران ایران.
اصلانی، محمدرضا (1385). فرهنگ واژگان و اصطلاحات طنز، تهران: کاروان.
آقاعباسی، یدالله (1391). دانش‌نامۀ نمایش ایرانی، تهران: قطره.
امیری، منوچهر (1349). سفرنامه‌‌های ونیزیان در ایران، تهران: خوارزمی.
انجو شیرازی، میرجمال‌الدین حسین‌بن فخرالدین حسن (1351). فرهنگ جهان‌گیری، ویراستۀ رحیم عفیفی، ج 3، مشهد: دانشگاه فردوسی.
انجوی شیرازی، ابوالقاسم (1379). جشن‌ها و آداب و معتقدات زمستان، ج 1، تهران: امیرکبیر.
اوبن، ژان (1362). ایران امروز، ترجمه علی‌اصغر سعیدی، تهران: زوار.
اولیا چلبی، محمد ظلی‌بن درویش (1314). سیاحت‌نامۀ سی، ج 1 و 2، بهکوشش جودت، استانبول: بی‌نا.
اولئاریوس، آدام (1369). اصفهان خونین شاه‌صفی، ترجمۀ حسین کردبچه، تهران: کتاب برای همه.
بشرا، محمد و طاهر طاهری (1385). جشن‌ها وآئین‌های مردم گیلان، رشت: ایلیا.
بکتاش، مایل (1356). «میرزا آقا تبریزی»، فصل‌نامة تئاتر، س 1، ش 1 و 2.
بلوک‌باشی، علی (1375). قهوه‌‌خانه‌های ایران، تهران: دفتر پژوهش‌‌های فرهنگی.
بنجامین، ساموئل (1363). ایران و ایرانیان، ترجمۀ حسین کردبچه، تهران: جاودان.
بهمن‌یاری، احمد (1381). داستان‌نامۀ بهمن‌یاری، بهکوشش فریدون بهمن‌یار، چ 3، تهران: دانشگاه تهران.
بیضایی، بهرام (1379). نمایش در ایران، تهران: روشن‌گران.
پایندۀ لنگرودی، محمود (1377). آئین‌های گیل و دیلم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تهران: 1377
پرتو بیضایی، حسین (1382). تاریخ ورزش باستانی ایران، تهران: زوار.
پرتوی آملی، مهدی (1365). ریشه‌های تاریخی امثال و حکم فارسی، 2 ج، تهران: سنایی.
پرویز، عباس (1336). تاریخ دیالمه و غزنویان، تهران: علمی.
پولاک، جکسون (1361). سفرنامه، ترجمۀ کی‌کاوس جهان‌داری، تهران: خوارزمی.
پیترسون، ساموئل (1367). «تعزیه و هنرهای مربوط به آن»، در: تعزیه، نیایش و نمایش در ایران، گردآورنده پیتر جی. چلکووسکی، ترجمة داوود حاتمی، تهران: علمی و فرهنگی.
تاورنیه، ژان باتیست (1363). سفرنامه، ترجمۀ ابوتراب نوری، تهران: سنایی.
تبریزی، محمدحسین‌بن خلف (1362). برهان قاطع، بهکوشش محمد معین، تهران: بی‌نا.
تحویل‌دار اصفهانی، محمدحسین (1342). جغرافیای اصفهان، جغرافیای طب‍ی‍ع‍ی و انسانی و آم‍ار اص‍ن‍اف ش‍ه‍ر، بهکوشش منوچهر ستوده، تهران: دانشگاه تهران.
جاوید، هوشنگ (1386). آشنایی با موسیقی نواحی ایران، تهران: سورۀ مهر.
جمالزاده، سیدمحمدعلی (1382). فرهنگ لغات عامیانه، بهکوشش محمدجعفر محجوب، تهران: سخن.
جنیدی، فریدون (1361). زمینۀ شناخت موسیقی ایران، تهران: پارت.
جوادی یگانه، محمدرضا، محمدرضا جعفرآقایی، و رضا مختاری اصفهانی (1390). «مرام و مسلک لوتیان در دورۀ قاجار»، جامعه‌پژوهی فرهنگی، س 2، ش 2.
جوینی، عطاملک (1312). تاریخ جهان‌گشا، به‌تصحیح سیدجلال‌الدین طهرانی، تهران: بامداد.
چوبک، صادق (1341). انتری که لوتی‌اش مرده بود، تهران: سازمان کتابهای جیبی.
حکمت بوشهری، علی‌محمد (1364). «لوتی ـ مشطی»، آینده، ش 1-3.
حنیف، محمد (1377). شناخت ایل بیرانوند، خرم‌آباد: پیغام.
خاقانی، بدیل‌بن علی (1368). دیوان، به‌تصحیح ضیاءالدین سجادی، تهران: زوار.
خلعت‌بری لیماکی، مصطفی (1389). «سیری در ترانه‌‌های محلی تُنکابن و رامسر»، فصل‌نامۀ فرهنگ، ش 12.
دالمانی، هانری رنه (1378). از خراسان تا بختیاری، ترجمۀ غلام‌رضا سمیعی، تهران: طاووس.
دروویل، گاسپار (1367). سفر در ایران، ترجمۀ منوچهر اعتماد مقدم، تهران: شباویز.
درویشی، محمدرضا (1380). از میان سرودها و سکوت‌ها، تهران: ماهور.
دلاوله، پیتر (1380). سفرنامه، ترجمۀ محمود به‌فروزی، تهران: قطره.
دهخدا، علی‌اکبر (1325-1359). لغتنامه، زیرنظر محمد معین، تهران: سازمان لغتنامه.
دیولافوا، ژان (1332). سفرنامه، ترجمۀ بهرام فرهوشی، تهران: خیام.
ذاکرجعفری، نرگس (1392). «پیشینۀ تنبک در تاریخ موسیقایی ایران (دورۀ ایلخانی تا پایان صفوی)»، مهرگانی، ش 6.
ذوالفقاری، حسن (1389). فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌‌های فارسی، تهران: معین.
رودگر، قنبرعلی (1375). «بندباری»، در: دانش‌نامۀ جهان اسلام، تهران: بنیاد دانش‌نامه.
زریاب خویى، عباس (1360). آینۀ جام، تهران: علمی.
سالور، قهرمان‌میرزا (1374). روزنامة خاطرات عین‌السلطنه، بهکوشش ایرج افشار، تهران: اساطیر.
سعدی، ایرج (1378). تاریخ نمایش در ملایر، ملایر: علم‌گستر.
شاد، محمد پادشاه بن غلام محی‌الدین (1363). فرهنگ جامع فارسی آنندراج، بهکوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: بی‌نا.
شاردن، ژان (1349). سیاحت‌نامۀ شاردن، ترجمۀ محمد عباسی، تهران: امیرکبیر.
شاملو، احمد (1357). کتاب کوچه، تهران: مازیار.
شرلی، آنتونی و رابرت شرلی (1357). سفرنامۀ برادران شرلی، ترجمة آوانس، تهران: منوچهری.
شفیعی‌‌کدکنی، محمدرضا (1383). مقدمه، تصحیح و تعلیقات برای منطق‌‌الطیّرعطار، تهران: سخن.
شهرى، جعفر (1369). تهران در قرن سیزدهم، تهران: مؤسسۀ خدمات فرهنگى رسا.
شهریاری، خسرو (1365). فرهنگ واژه‌‌ها و اصطلاحات نمایش، تهران: امیرکبیر.
شیخ‌‌الحکمایی، زهرا (1390). «صنف قصه‌خوانان در دورۀ صفوی»، کتاب ماه هنر، ش 161.
صادقی، قطب‌‌الدین (1374). «بقال‌بازی: تقلیدی از دوران فئودالی ایران»، فصل‌نامة هنر، ش 29.
طرسوسی، ابوطاهر (1380). ابومسلم‌نامه، بهکوشش حسین اسماعیلی، تهران: معین.
ظهوری ترشیزی، نورالدین محمد (1389). دیوان، بهکوشش اکبر به‌داروند، تهران: مولی.
عاشورپور، صادق (1385-1391). نمایشهای ایرانی، 7 ج، تهران: حوزۀ هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
عرفی شیرازی، جمال‌الدین محمد (1360). دیوان عرفی شیرازی، بهکوشش غلام‌حسین جواهری، تهران: کتاب‌خانة سنایی.
عمادی، عبدالرحمن (1372). «پیشواز از نوروز در گیلان: رابرچره»، گیله‌وا، ش 8 و 9.
غریب‌‌پور، بهروز (1378). «هنر مقدس صورت‌خوانی»، فصل‌نامۀ هنر، دورۀ جدید، ش ۴۰.
فریزر، جیمز بیلی (1364). سفرنامۀ فریزر معروف به سفر زمستانی: از مرز ایران تا تهران و دیگر شهرهای ایران، ترجمه و حواشی منوچهر امیری، تهران: توس.
فلاندن، اوژن (1356). سفرنامه، ترجمۀ حسین نورصادقی، تهران: اشراقی.
فیتزجرالد، چارلز پاتریک (1367). تاریخ فرهنگ چین، ترجمة اسماعیل دولت‌شاهی، تهران: علمی و فرهنگی.
فیگوئرآ، دن گارسیا دسیلوا (1363). سفرنامه، ترجمۀ غلام‌رضا سمیعی، تهران: نشر نو.
قزل‌ایلاق، ثریا (1379). راه‌نمای‌بازی‌‌های ایران، تهران: دفتر پژوهش‌‌های فرهنگی.
کاتب، حسین‌بن علی (1345). تاریخ جدید یزد، بهکوشش ایرج افشار، تهران: ابن‌سینا و فرهنگ ایران‌زمین.
کارری، جووانی فرانچسکو (1348). سفرنامۀ کارری، ترجمۀ عباس نخجوانی و عبدالعلی کارنگ، تهران: فرانکلین.
کنت دوسرسی (1362). از تبریز تا تهران، ترجمۀ احسان اشراقی، تهران: نشر دانشگاهی.
گرگانی، فخرالدین اسعد (1327). ویس و رامین، به‌اهتمام محمدجعفر محجوب، تهران: اندیشه.
گلچین‌معانی، احمد (1342). «دربارة فتوت‌‌نامة ناصری»، مجلۀ فرهنگ ایران زمین، ج 11.
گلچین‌معانی، احمد (1347). شهرآشوب در شعر فارسی، تهران: امیرکبیر.
ماسه، هانری (1387). معتقدات و آداب ایرانی، ترجمۀ مهدی روشن‌ضمیر، تهران: شفیعی.
مجمل‌التواریخ و القصص (1318). به‌تصحیح ملک‌الشعراء بهار، تهران: کلالۀ خاور.
محجوب، محمدجعفر (1382). ادبیات عامیانۀ ایران، بهکوشش حسن ذوالفقاری، تهران: چشمه.
مدبری، محمود (1370). شرح احوال و اشعار شاعران بی‌دیوان در قرن‌های 3، ،4 و 5 هجری قمری، تهران: پانویس.
مستوفی، عبدالله (1380). شرح زندگانی من، تهران: زوّار.
مسعودی، علی‌بن حسین (1965-1979). مروج‌الذّهب و معادن‌الجوهر، بهکوشش شارل پلّا، بیروت.
مصاحب، غلام‌حسین (1356). دایرةالمعارف فارسی، تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبی.
معیرالممالک، دوست‌علی‌خان (1362). یادداشت‌‌هایی از زندگی خصوصی ناصرالدین‌شاه، تهران: نشر تاریخ ایران.
معین، محمد (1364). مجموعه‌مقالات، بهکوشش مه‌دخت معین، تهران: معین.
معین، محمد (1371). فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر.
ملاح، حسین‌علی (1354). تاریخ موسیقی نظامی ایران، تهران:
ملاییان، ناصر (1387). «پیام‌‌آور نوروز (تکم‌چی) در اردبیل»، نجوای فرهنگ، س 3، ش 10.
ملک‌شاه حسین سیستانی (1344). احیاءالملوک، به‌اهتمام منوچهر ستوده، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ملکپور، جمشید (1363). ادبیات نمایشی در ایران، تهران: توس.
ملکپور، جمشید (1364). گزیده‌‌ای از تاریخ نمایش در جهان، تهران: کیهان.
مناظر احسن، محمد (1369). حکومت عباسیان، ترجمۀ مسعود رجب‌نیا، تهران: علمی و فرهنگی.
منجم، ملاجلاالدین (1366). تاریخ عباسی، بهکوشش سیف‌‌الله وحیدنیا، تهران: وحید
منفرد، افسانه (1381). «بندق»، در: دانش‌نامۀ جهان اسلام، تهران: بنیاد دانش‌نامه.
مهین‌فر، سیّاره (1375)، «بقال‌بازی»، در: دانش‌نامۀ جهان اسلام،تهران: بنیاد دانش‌نامه.
موریه، جیمز (1340). حاجی‌بابا اصفهانی، اصفهان: شهریار.
موسوی، هاشم و دیگران (1386). نمایش‌‌ها و بازی‌‌های سنّتی گیلان، رشت: ایلیا.
مولوی، جلال‌الدین محمد (1369). مثنوی معنوی، به‌تصحیح رینولد نیکلسون، تهران: مولی.
مونس‌الدوله (1380). خاطرات، بهکوشش سیروس سعدونیان، تهران: زرین.
میرنیا، سیدعلی (1381). نگاهی به فرهنگ عامۀ مردم خراسان، مشهد.
ناشناس (1350). خواندنی‌‌ها، س 32، ش ۱۰ (سه‌شنبه ۲۷ مهر ۱۳۵۰)، ص. 50
نباتی‌مقدم، محمدباقر (1386). «گفتاری دربارۀ سنّت تکم‌گردانی در آذربایجان»، روزنامۀ سرمایه، چهاردهم فروردین.
نجمی، ناصر (1362). ایران قدیم و تهران قدیم، تهران: جان‌زاده.
نصری اشرفی، جهان‌گیر (1385). خنیاگران نوروزی، ساری: سازمان میراث فرهنگی وگردش‌گری استان مازندران.
نصری اشرفی، جهان‌گیر (1381). فرهنگ واژگان تبری، ج 1، تهران: احیاء کتاب.
نظام قارى، محمود بن امیر احمد (1359). دیوان البسه، به‌اهتمام محمد مشیرى، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
نظامی گنجوی (1363). سبعة حکیم نظامی گنجوی، بهکوشش وحید دستگردی، تهران: علمی.
نظرزاده، رسول (1391). فرهنگ واژه‌‌های نمایشهای ایران، تهران: افراز.
نورجانف، نظام (1378). «تئاتر سنّتی (عنعنه) تاجیکان و بازمانده‌‌های عناصر فرهنگ باستانی»، فصل‌نامۀ هنر، ش 42.
نیکیتین، ب. (1329). ایرانی که من شناخته‌‌ام، ترجمۀ فرهوشی، تهران: معرفت.
واصفی، زین‌الدین محمود (1349). بدایع‌الوقایع، به‌تصحیح الکساندر بلدروف، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
واعظ کاشفی سبزواری، حسین (1350). فتوت‌نامۀ سلطانی، به‌تصحیح محمدجعفر محجوب، چ 1، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
وکیلیان، سیداحمد (1379). «پیک‌های نوروزی»، کتاب ماه هنر، ش 29 و30.
ویلز، چارلز جیمز (1368). ایران در یک قرن پیش، ترجمۀ غلام‌حسین قراگوزلو، تهران: اقبال.
ویلسن، جیمز (1363). تاریخ اجتماعی ایران، ترجمۀ سیدعبدالله، تهران: زرین.
هدایت، صادق (1338). ولنگاری و علویه‌خانم، تهران: امیرکبیر.
همایونی، صادق (1353). تعزیه و تعزیه‌خوانی، شیراز: جنبش و هنر
', './data/qc/coversheet/361603195019.jpg'))