Document Type : Research Paper
Author
Associate Professor of Persian Language and Literature in Payme Noor University of Urmiyye
Abstract
Jam-e Jahannama [the Cups] of Jamshid and Keyxosro are of the most famous Cups in Iranian literary texts and narrations. Besides the description and explanation of literary, historical and fictional resources and ancient cultures, contemporary researchers from about a hundred and fifty years ago, have investigated these two famous Cups and many points in this regard have been propounded, but with more searches in different sources, there are still new documents and evidences. In this article, after a brief review of the most important theories and researches related to the Cups of Jamshid and Keyxosro, some recent or less noticeable points or evidences from numerous literary, historical and fictional references have been examined in seven sections/topics about these two Cups: 1. The origin and pattern of the Jam-e Jahannama; 2. The Ancientness, originality and independence of both Cups of Jamshid and Keyxosro; 3. How to make the Jām-e Jam; 4. Gender of the Jam-e-Jahanbin; 5. The relationship between the Jam-e Gitinama and water; 6. The end of the Cup; and 7. Commentaries on the Cup.
Keywords
آثِنایُس (1386). ایرانیات در کتاب بزم فرزانگان، برگردان و یادداشت‌ها از جلال خالقی مطلق، تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
آیدنلو، سجاد (1387). «جام فریدون»، فصل‌نامۀ پاژ، س 1، ش 4، زمستان.
آیدنلو، سجاد (1388). «جام کیخسرو و جمشید»، از اسطوره تا حماسه، چاپ دوم، تهران: سخن.
ارجح، اکرم (1384). «جام (1)»، دانش‌نامۀ جهان اسلام، ج 9، تهران: بنیاد دایرة المعارف اسلامی.
اصطلاحات صوفیان (متن کامل رسالۀ مرآت عشاق از مولفی ناشناخته) (1388). مقدمه، تصحیح، و تعلیقات از مرضیه سلیمانی، تهران: علمی و فرهنگی.
اعظمیان بیدگل، جمیله (1388 الف). «جام در ادبیات فارسی و پیشینۀ آن»، فصل‌نامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌‌شناختی، س 5، ش 17، زمستان.
اعظمیان بیدگل، جمیله (1388 ب). «جام جم»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
اکبری مفاخر، آرش (1394). «جام جم»، دانش‌نامۀ فرهنگ مردم ایران، ج 3، تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
الیاده، میرچا (1376). رساله در تاریخ ادیان، ترجمۀ جلال ستاری، چاپ دوم، تهران: سروش.
امامی، نصرالله و نوشین مالگرد (1391). «اسطورۀ جام جم و عرفان اسلامی»، پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا)، س 6، ش 2، تابستان.
امیدسالار، محمود (1388). «داراب‌‌نامه»، دانش‌نامۀ زبان و ادب فارسی، به‌سرپرستی اسماعیل سعادت، ج 3، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
امیرمعزی، محمدبنعبدالملک (1385). دیوان، تصحیح و تعلیقات: محمدرضا قنبری، تهران: زوار.
انجوی، سیدابوالقاسم (1369). فردوسی‌‌نامه، چاپ سوم، تهران: علمی.
ایرانشاهبنابیالخیر (1370). بهمن‌‌نامه، ویراستۀ رحیم عفیفی، تهران: علمی و فرهنگی.
برومند سعید، جواد (1367). حافظ و جام جم، تهران: پاژنگ.
پورجوادی، نصرالله (1391). «غزالی، احمد»، دانش‌نامۀ زبان و ادب فارسی، به‌سرپرستی اسماعیل سعادت، ج 4، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
تفضلی، احمد (1376). تاریخ ادبیات ایران پیش‌از اسلام، تهران: سخن.
توردارسون، فریدریک (1394). «ادبیات آسی»، تاریخ ادبیات فارسی، زیر نظر احسان یارشاطر، ترجمۀ لیلا شریفی، ج 18، تهران: سخن.
حسینی فسایی، حاج میرزاحسن (1382). فارس‌‌نامۀ ناصری، چاپ سوم، تصحیح و تحشیۀ منصور رستگار فسایی، تهران: امیرکبیر.
حسینی منشی، محمد میرکبنمسعود (1385). ریاض الفردوس خانی، تصحیح ایرج افشار و فرشته صرفان، تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار.
حقی، علی (1384). افسانۀ دل سوختۀ سیّاو، اسطوره در فرهنگ شفاهی مردم آذربایجان، تهران: رهیافت.
حمیدیان، سعید (1392). شرح شوق، تهران: قطره.
خالقی مطلق، جلال (1367). «حافظ و حماسۀ ملی ایران»، حافظ‌‌شناسی، به‌کوشش سعید نیاز کرمانی، ج 10، تهران: پاژنگ.
خالقی مطلق، جلال (1386). «بیژن و منیژه»، دانش‌نامۀ زبان و ادب فارسی، به‌سرپرستی اسماعیل سعادت، ج 2، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
خدیش، پگاه (1395). «داراب‌‌نامه»، دانش‌نامۀ فرهنگ مردم ایران، ج 5، تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
خطیبی، ابوالفضل (1383). «بیژن و منیژه»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج 13. تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
خواندامیر (1362). تاریخ حبیب‌‌السیر، زیر نظر محمد دبیرسیاقی، چاپ سوم، تهران: کتاب‌فروشی خیام.
خوشحال شیرازی، فرامرز (1379). «جام جهان‌‌بین»، کیهان فرهنگی، ش 168، مهر.
خیام نیشابوری، عمربن‌ابراهیم (1385). نوروزنامه، تصحیح و تحشیۀ مجتبی مینوی، چاپ دوم، تهران: اساطیر.
دهخدا، علیاکبر (1377). لغت‌‌نامه، زیر نظر محمد معین و سیدجعفر شهیدی، چاپ دوم، تهران: دانشگاه تهران.
رستم‌‌نامه (1245 ق). نسخۀ 62856 کتاب‌خانۀ مجلس.
روزنبرگ، دونا (1379). اساطیر جهان، داستان‌ها و حماسه‌‌ها، ترجمۀ عبدالحسین شریفیان، تهران: اساطیر.
ریتر، هلموت (1374). دریای جان، ترجمۀ عباس زریاب خویی و مهرآفاق بایبردی، تهران: الهدی.
سام‌‌نامه (1392). تصحیح وحید رویانی، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
ستاری، جلال (1386). پیوندهای ایرانی و اسلامی اسطورۀ پارزیفال، تهران: ثالث.
سنایی، ابوالمجد (1374). حدیقة الحقیقه و شریعة الطریقه، تصحیح و تحشیۀ مدرس رضوی، چاپ چهارم، تهران: دانشگاه تهران.
سنایی، ابوالمجد (1389). مثنوی‌‌های سنایی، تصحیح عبدالرضا سیف، تهران: دانشگاه تهران.
شاه داعی شیرازی (1339). کلیات، مشتمل بر مثنوی‌‌های شش‌‌گانۀ مشهور به ستۀ شاه داعی، به‌کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: کانون معرفت.
شفرد، راونا و راپرت شفرد (1393). 1000 نماد در هنر و اسطوره، شکل به چه معناست، ترجمۀ آزاده بیداربخت و نسترن لواسانی، تهران: انتشارات نی.
شمیسا، سیروس (1377). «اسطورۀ جستوجوی جام»، مجموعه‌مقالات نخستین یادروز حافظ، به‌کوشش کوروش کمالی سروستانی، شیراز: بنیاد فارس‌‌شناسی.
شوالیه، ژان و آلن گربران (1385). فرهنگ نمادها، ترجمۀ سودابه فضایلی، تهران: جیحون.
شهریارنامه (1377). تصحیح غلام‌حسین بیگدلی، تهران: پیک فرهنگ.
شیروانی، زینالعابدین (بی‌تا). بستان السیاحه، تهران: سنایی.
شیروانی، زینالعابدین (1339). ریاض السیاحه، تصحیح حامد ربانی، تهران: سنایی.
صدیقیان، مهین‌‌دخت (1375). فرهنگ اساطیری ـ حماسی ایران، به روایت منابع بعد از اسلام، ج 1، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
صرفی، محمدرضا (1384). «جام جم در ادبیات فارسی»، دانش‌نامۀ جهان اسلام، ج 9، تهران: بنیاد دایرة المعارف اسلامی، 1384.
طرسوسی، ابوطاهر (1374). داراب‌‌نامه، به‌کوشش ذبیح‌‌الله صفا، چاپ سوم، تهران: علمی و فرهنگی.
طرطوسی، ابوطاهر (1380). ابومسلم‌‌نامه، به‌کوشش حسین اسماعیلی، تهران: معین، قطره، و انجمن ایرانشناسی فرانسه.
طوسی، محمدبنمحمودبناحمد (1387). عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات، به‌کوشش منوچهر ستوده، چاپ سوم، تهران: علمی و فرهنگی.
طومار شاهنامۀ فردوسی (1381). به‌کوشش مصطفی سعیدی و احمد هاشمی، تهران: خوش‌‌نگار.
طومار نقالی شاهنامه (1391). تصحیح سجاد آیدنلو، تهران: به‌‌نگار.
عبادیان، محمود (1368- 1369). «فروردین، جام گیتی‌‌نما و فروهرها»، چیستا، اسفند و فروردین، ش 66 و 67.
عراقی، فخرالدین (1372). مجموعه‌آثار فخرالدین عراقی، تصحیح نسرین محتشم (خزاعی)، تهران: زوار.
عروج‌‌نیا، پروانه (1384). «جام در عرفان»، دانش‌نامۀ جهان اسلام، ج 9، تهران: بنیاد دایرة المعارف اسلامی.
عطار، فریدالدین (1387). الهی‌‌نامه، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
عنصری، ابوالقاسم (1363). دیوان، به‌کوشش سیدمحمد دبیرسیاقی، چاپ دوم، تهران: سنایی.
فردوسی، ابوالقاسم (1393). شاهنامه، پیرایش جلال خالقی مطلق، تهران: سخن.
قائمی، فرزاد (1387). «ارتباط جام جهان‌‌نما با فروهرها»، فصل‌نامۀ پاژ، س 1، بهار، ش 1.
قصۀ حسین کرد شبستری (1385). به‌کوشش ایرج افشار و مهران افشاری، تهران: چشمه.
قطبی اهری نجم، ابیبکر (1389). تواریخ شیخ اویس، جریده، به‌کوشش ایرج افشار، تبریز: ستوده.
قطران تبریزی، ابومنصور (1362). دیوان، از روی نسخۀ محمد نخجوانی، تهران: دنیای کتاب.
قوام فاروقی، ابراهیم (1385). شرف‌‌نامۀ مَنیَری یا فرهنگ ابراهیمی، تصحیح حکیمه دبیران، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
کربن، هانری (1384). بن‌‌مایه‌‌های آیین زرتشت در اندیشۀ سهروردی، ترجمۀ محمود بهفروزی، تهران: جامی.
کریستن‌‌سن، آرتور (1386). نمونه‌‌های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه‌‌ای ایرانیان، ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی، چاپ سوم، تهران: چشمه.
کفالایا (نسخۀ موزۀ برلین) (1395). برگردان تطبیقی از ترجمۀ آلمانی و نسخۀ قبطی از مریم قانعی و سمیه مشایخ، تهران: طهوری.
کلیات شاهنامۀ فردوسی (1339). تبریز: کتاب‌فروشی فردوسی.
کلیما، اوتاکار (1385). «اوستا، سنگ‌‌نبشته‌‌های ایران باستان، ادبیات فارسی میانه»، تاریخ ادبیات ایران، تألیف یان ریپکا و دیگران، ترجمۀ عیسی شهابی، چاپ سوم، تهران: علمی و فرهنگی.
کویاجی، جهانگیر کوورجی (1380). بنیادهای اسطوره و حماسۀ ایران، ترجمۀ جلیل دوست‌خواه، ویراست دوم، تهران: آگه.
ماسه، هانری (1357). معتقدات و آداب ایرانی، ترجمۀ مهدی روشن‌‌ضمیر، تبریز: مؤسسۀ تاریخ و فرهنگ ایران.
محققان مرکز نور (1390). نرم‌افزار تاریخ ایران اسلامی، قم: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
محمدبنمنور (1386). اسرار التوحید فی مقامات شیخابیسعید، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ سوم، تهران: آگه.
مرتضوی، منوچهر (1384). مکتب حافظ، چاپ چهارم، تبریز: ستوده.
مزداپور، کتایون (1381). «افسانۀ پری در هزارویک شب»، هویت زن ایرانی در گسترۀ پیش‌تاریخ و تاریخ، به‌کوشش شهلا لاهیجی و مهرانگیز کار، تهران: روشن‌گران و مطالعات زنان.
مستوفی، حمدالله (1364). تاریخ گزیده، به‌کوشش عبدالحسین نوایی، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
مستوفی، حمدالله (1389). نزهت‌‌القلوب، تصحیح و تحشیۀ گای لیسترانج، تهران: اساطیر.
معین، محمد (1368). «جام جهان‌‌نما»، مجموعه‌مقالات محمد معین، به‌کوشش مهدخت معین، چاپ دوم، ج 1، تهران: معین.
معین، محمد (1384). مزدیسنا و ادب پارسی، چاپ چهارم، تهران: دانشگاه تهران.
منجیک ترمذی (1391). دیوان، به‌کوشش احسان شواربی مقدم، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
میتفورد، میراندا بوروس (1394). دایرة المعارف مصور نمادها و نشانه‌‌ها، ترجمۀ معصومه انصاری و حبیب بشیرپور، تهران: سایان.
میرعابدینی، سیدابوطالب و مهین‌‌دخت صدیقیان (1386). فرهنگ اساطیری ـ حماسی ایران، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
نامور مطلق، بهمن (1382). «جام‌های اسطوره‌‌ای در ایران و اروپا (جام جم و گرال)»، در اسطوره و ادبیات، تهران: سمت.
نرم‌افزار تراث 2 (1391). قم: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
نرم‌افزار دُرج 4 (بی‌تا). تهران: مؤسسۀ فرهنگی مهر ارقام ایرانیان.
نرم‌افزار عرفان 3 (1377). قم: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
نظامی، نظام‌‌الدین (1387). خمسه، براساس چاپ مسکو، چاپ دوم، تهران: هرمس.
نقوی، نقیب (1385). «گرال جامی به‌سان جام کیخسرو»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه مشهد، س 39، ش 4، زمستان.
همدانی، رشیدالدین فضلالله (1392). جامع‌‌التواریخ، تاریخ ایران و اسلام، تصحیح و تحشیۀ محمد روشن، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
همزه‌‌ای، فریبرز (1393). رزم‌‌نامه، اسطوره‌‌های کهن زاگرس، کرمانشاه: دانشگاه رازی.
یاحقی، محمدجعفر (1369). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی و سروش.
یاحقی، محمدجعفر (1386 الف). فرهنگ اساطیر و داستانوارهها در ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ معاصر.
یاحقی، محمدجعفر (1386 ب). «جام جهان‌‌نما» دانش‌نامۀ زبان و ادب فارسی، به‌سرپرستی اسماعیل سعادت، ج 2، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
Coleman, J. A. (2007). The Dictionary of Mythology, London: Arcturus.
Jones, Alison (1995). Larousse Dictionary of World Folklore, Britian: Larousse PLC.
Omidsalar, Mahmoud (2008). “Jamšid in Persian Literature”, Encyclopaedia Iranica, Ehsan Yarshater (ed.), Vol. 14, New York: Mazda Publishers.
SkjÆrvø, Prods Oktar (2008). “Myth of Jamšid”, Encyclopaedia Iranica, Ehsan Yarshater (ed.), Vol. 15, New York: Mazda Publishers.
', './data/qc/coversheet/361603195019.jpg'))