نوع مقاله : مقاله علمی- پژوهشی

نویسندگان

• میترا منصوری آردکپان ¹
• مژگان رئوف رحیمی ²

¹ دانشجوی دکتری، رشته پژوهش هنر، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد بین المل کیش، ایران.

² استادیار گروه معماری، واحد پرند، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

مسجد مکان عبادت و تجمع مسلمانان در شهرهای اسلامی است که معمولاً در میان عناصر شهری و یا روستایی جایگاه والایی دارد. در ایران از کاشی هم برای تزئین هم به منظور استحکام بنا استفاده می‌شود. در اغلب موارد، هنر کاشی در تزئینات الگویی با الهام از نقوش و رنگ‌ها با ساختار هندسی شمسه در کاشیکاری مساجد استفاده می‌شود. در دوران اسلامی به دلیل اهمیت خوشنویسی و تحریم نقاشی کتیبه‌ها حائز اهمیت شدند. تزئینات کتیبه‌ها از ممزوج شدن و درکنارهم قرارگرفتن خط و نقش به دست می‌آیند و بر حسب زمان، مکان یا موقعیتشان با مواد و مصالح مختلف کار می‌شدند. نتایج حاصل از این پژوهش که به روش کیفی- تحلیلی و توصیفی صورت گرفته است، نشان می‌دهد، در مسجد نصیرالملک شبستان غربی شبستانی متفاوت از شبستان شرقی است. شبستان غربی از منظر سادگی در نقوش کاشی، فقط نقوش هندسی دارد و کتیبه‌ای ندارد، اما نقوش کاشی در شبستان شرقی، گلدسته و طاق مروارید شامل نقوش گیاهی است و نقوش جانوری همچون بلبل که شاخصه نقوش معماری قاجار است، دیده نمی‌شود. همچنین، در میان این نقوش گیاهی نقوش ابنیه و معماری به سبک اروپایی بسیار خودنمایی می‌کند. از نظر کتیبه‌ها نیز با توجه به فراوانی، خط ثلث و سپس خط کوفی با مضامین آیات قرآنی و ادعیه اولویت دارد. خط نستعلیق هم در مواردی دیده می‌شود که از آن برای کتیبه‌های اطلاع‌رسان استفاده شده است.

کلیدواژه‌ها

• ریخت‌شناسی
• کاشیکاری
• کتیبه
• مسجد نصیرالملک
• شیراز

موضوعات

• هنر

عنوان مقاله [English]

Examining the structure of tiling and inscriptions of mosques of the Qajar period from the morphological point of view, (case study: Nasir al-Molk Mosque in Shiraz)

نویسندگان [English]

• Mitra Mansoori ardkapan ¹
• Mozhgan Raoufrahimi ²

¹ PhD student, art research field, Islamic Azad University, Kish international branch, Iran.

² Assistant Professor, Department of Architecture, Parand Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.

چکیده [English]

A mosque is a place of worship and gathering of Muslims in Islamic cities, which usually has a high position among urban or rural elements. In Iran, tiles are used both for decoration and for building strength. In most cases, tile art is used in pattern decorations inspired by motifs and colors with the geometric structure of the sun in the tiling of mosques. In the Islamic era, inscriptions became important due to the importance of calligraphy and the prohibition of painting. The decorations of the inscriptions are obtained by mixing and juxtaposing lines and motifs, and they were worked with different materials and materials according to their time, place or position. The results of this research, which is qualitative-analytical and descriptive, show that in Nasir al-Molk Mosque, the western nave is different from the eastern nave, the garland and the pearl arch. Because from the point of view of simplicity in tile designs, it only has geometric designs and no inscriptions. But the tile motifs in the Eastern Shabestan, the garland and the pearl arch include plant motifs and animal motifs such as the nightingale, which is a feature of Qajar architectural motifs, are not seen. Among these plant motifs, the motifs of buildings and architecture in the European style are very prominent. In terms of inscriptions, according to the abundance, priority is given to the third script and then the Kufi script with themes of Quranic verses and supplications.

کلیدواژه‌ها [English]

• Morphology
• tiling
• inscription
• Nasir al-Molk Mosque
• Shiraz