نوع مقاله : مقاله علمی- پژوهشی

نویسندگان

• فرنوش شمیلی ¹
• فاطمه غفوری فر ²
• امیر فرید گلسفیدی ³

¹ استادیار هنر اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی، تبریز

² دانشجوی کارشناسی ارشد هنراسلامی، دانشگاه هنراسلامی تبریز

³ مربی هنر اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی، تبریز

چکیده

پرچم جزو عناصرمتمایزکننده بین تمدن­ها و فرهنگ­های بشریت است که آن را می­توان نماد اتحاد ملی هر تمدنی دانست که در هر دوره ایدئولوژی خاصی را به‌همراه داشته و انتقال­دهندة مبانی فکری اعصار پیشین بوده است. ازاین­رو، شکل­گیری عصر صفوی در سدة دهم­ هجری، اتحاد و تحول سیاسی، فرهنگی، و دینی عظیمی را برای ایران به‌ارمغان آورد، به­طوری‌که تثبیت اندیشة اسلامی ‌ـ‌ شیعی در آثار این دوره به‌خصوص نسخ ­خطی قابل‌مشاهده است. یکی از عالی­ترین نسخ خطی ایران شاهنامة ­طهماسب است که در عصر صفوی مصور شد. عناصر نوشتاری نقش‌شده بر پرچم­های موجود در صحنه­های رزم به‌وضوح تبیین‌کنندة مضامین اعتقادی آن دوره است که از هنر خوش‌نویسی بهره­های فراوانی برده­است. پژوهش حاضر، ضمن شناسایی پرچم­ها و مفاهیم به‌کاررفته در ادبیات آن­ها، وجوه بصری و بیانی پرچم­های واجد نوشتار را در شاهنامة طهماسبی تبیین می‌کند. ازاین‌رو، این مطالعه سه پرسش اساسی را در بر دارد: 1. شاخص‌ترین مؤلفه­های بصری پرچم­های موجود در شاهنامه چیست؟ 2. عناصر نوشتاری پرچم­های شاهنامة طهماسب  از چه ادبیات، مضامین، و محتوایی برخوردارند؟ 3. مبانی فکری حاکم در تصویرگری پرچم­های شاهنامه چیست؟ این تحقیق به‌روش پیمایشی ‌ـ ‌تحلیلی انجام شده است. نوع تکنیک مورداستفاده اسنادی و کتاب‌خانه­ای است که با بررسی و سنجش نمونه­های آماری نگاره­های نسخ خطی انجام گرفته است. تحقیق متکی‌بر منابع دست‌ِاول و تحقیقات معتبر است. نتایج پژوهش نشان‌گر آن است­که پرچم­ها با خط­هایی ازجمله نسخ، ثلث، نستعلیق، و با رنگ­هایی هم‌چون لاجورد، طلا، شنگرف، و تزئیناتی ازجمله ختایی و اسلیمی کار شده­اند. چهار الگوی اصلی و غالب در ترکیب­بندی نقوش پرچم­ها مشهود است؛ ازجمله: ترنج­دار، تکرار منظم نقوش، ساده، و آزاد. پرچم­ها از نوع نظامی ‌ـ جنگی بوده و عناصر نوشتاری اعم از آیات قرآن، نام خداوند، پیامبر (ص)، حضرت علی (ع)، و شعر در آن‌ها به­کار رفته است. عناصر نوشتاری پرچم­ها منطبق با اعتقادات، سلیقه‌ها، و مبانی فکری عصر صفوی و هم‌چنین اصالت ایرانی‌اند و ارادت هنرمندان به دین مبین اسلام و حفظ فرهنگ ایرانی را بازگو می‌کنند.

کلیدواژه‌ها

• عصر صفوی
• نسخة خطی شاهنامة شاه طهماسب
• کتیبه‌های پرچم‌های شاهنامه
• مضامین ادبی پرچم‌های شاهنامه
• عناصر تزئینی پرچم‌های شاهنامه

عنوان مقاله [English]

The visual characteristics of the inscriptions of the illustrated flags of Shahnameh of Shah Tahmasb with an emphasis on the content of the inscriptional elements of the flags

نویسندگان [English]

• farnoosh shamiliy ¹
• fatemeh ghafoorifar ²
• Amir Fariid ³

¹ Islamic art university

² islamic art univercity

³ Islamic art university

چکیده [English]

Flag is a distinctive and distinguishing element among human civilizations and cultures, which can be considered as a symbol of the alliance of a civilization bearing a particular ideology during each era and being the source of the intellectual foundations of the earlier ages. The formation of the Safavid era in the tenth century AD, brought about political, cultural, and religious solidarity for Iran, so that the consolidation of Shiite-Islamic thought is visible in the works of this period, especially in manuscripts. One of the most outstanding Iranian manuscripts is Shahnameh of Shah Tahmasb which was portrayed in that era. The written elements on the flags in the combat scenes of the book clearly explain the religious contents of the period, which benefited greatly from the art of calligraphy. Identifying the flags and the concepts used in their illustrations, the present research explains the visual and expressive aspects of the flags involving written texts in Shahnameh of Shah Tahmasb. Therefore, this study has three main questions: 1. what are the most important visual components of the flags in the Shahnameh? 2. The writing elements of the flags of Shahnameh of Shah Tahmasb involve what literature, content, and content? 3. What are the intellectual foundations of the illustrated flags of Shahnameh? This research has been done through a survey-analytical method. The type of technique used is a documentary and library technique through which the statistical samples of manuscripts have been studied. Research is based on first hand resources and authentic researches. The results of the research indicate that the flags have been written by characters such as Naskh, Thallith, Nastaliq and colored by colors such as Azure, Gold, Sangrf, and decorated by Khatay and Slymi figures. The writing elements of the flags are in line with the beliefs, cognitions and intellectual foundations of the Safavid era as well as the Iranian originality and reflect the artist's dedication to the religion of Islam and the preservation of Iranian culture

کلیدواژه‌ها [English]

• Safavid era
• manuscript of Shahnameh Shah Tahmasb
• inscriptions of the flags of Shahnameh
• literary themes of the flags of Shahnameh
• decorative elements of Shahnameh’s flags