نوع مقاله : مقاله علمی- پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
2 دانشجوی دکتری شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
چکیده
شهر بغداد به‌عنوان شهر جدید و پایتخت عباسیان توسط منصور دوانیقی، دومین خلیفه عباسی ساخته شد. بغداد به‌عنوان پایتخت سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و علمی ایفای نقش کرده و یکی از مهم‌ترین شهرهای برگرفته از آرمان‌های قدرت پادشاهان به‌عنوان الگوی شهرسازی است. لذا بررسی شهرسازی بغداد و تاثیر اندیشه‌های فکری آن دوران و تحلیل ساختار و عملکرد شهری آن اهمیت می یاید. علی‌رغم کمبود کارهای باستان‌شناسی، پژوهش‌های مکتوبی در زمینه تاریخ بغداد انجام شده‌است. هدف پژوهش حاضر تحلیل ساختار و عملکرد بغداد متاثر از جهان‌بینی حاکم و تحلیل کالبدی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی شهر می‌باشد. لذا با استفاده از روش پژوهش توصیفی-تاریخی، ساختار شهر بغداد در ابعاد مختلف تحلیل می‌شود. نتیجه پژوهش نشان‌دهنده طراحی شهر مدور بغداد متاثر از جهان‌بینی حاکم بر ساختار کلان و جزئیات عملکردی و هم‌چنین تجلی مفهوم شهر-قدرت (مرکزیت عالم و امپراطوری جهان)، شهر-دولت (پایتخت حکومت)، شهر-بازار (گسترش راه‌های بازرگانی) و شهر-مردم (نهضت‌های فرهنگی و اهمیت اقشار اجتماعی) می‌باشد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
City Structure Analysis of Baghdad in the Abbasid Era
نویسندگان [English]
- Sayed Mahdi Khatami 1
- Azadeh Jalali 2
1 Department of Urban Planning and Design, Faculty of Art and Architecture, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.
2 Ph.D Student, Department of Urban Planning and Design, Faculty of Art and Architecture, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
چکیده [English]
Baghdad was built as the new city and capital of the Abbasids by Mansour. Baghdad has played a role as the political, economic, cultural and scientific capital, and it was one of the most important cities derived from the ideals of the king powers as urban planning patterns. Therefore, the study of Baghdad planning and analysis of urban structure is important. Written research about history of Baghdad has been done, but the innovation of this article is analyzing the structure of Baghdad in physical, political, economic and social dimensions. So, using the descriptive-historical research method, the structure of Baghdad was analyzed. The results show that circular Baghdad design is influenced by the worldview governing the macro structure and functional details, and it is interpretation of the concept of city-power (centrality of the world empire), city-state (capital of government), city-market (expansion of trade routes) and city-people (cultural movements and social groups).
کلیدواژه‌ها [English]
- : Islamic City
- Baghdad
- Abbasid era
- Urban planning
- City-Power
- ابراهیم حسن، حسن (1385)، تاریخ سیاسی اسلام، جلد 2، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: انتشارات بدرقه جاویدان.
- اصطخری، ابواسحق ابراهیم (1368)، مسالک و ممالک، به همت ایرج افشار، تهران: انتشارات عملی و فرهنگی.
- اکبری، مریم (1394)، بررسی ساختار اجتماعی و موسساتی شهرهای بغداد، سامرا، فسطاط، قیروان، پایان نامه کارشناسی ارشد تاریخ، دانشگاه شهید چمران اهواز.
- الهامی، علی، جان احمدی، فاطمه (1391)، بازکاوی تاثیر ساختار قدرت سیاسی خلافت عباسیان. فصلنامه پژوهشی تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، 3(6)، صص 29-56.
- آذرنیوشه، عباسعلی (1392)، "جنبش شهرسازی در سده‌های نخستین خلافت اسلامی"، نشریه تاریخی فرهنگ و تمدن اسلامی، شماره 11، صص113-134.
- آزادبخت، الهام، (1393)، وضعیت بازارهای بغداد در عصر اول عباسی، پایان نامه کارشناسی ارشد تاریخ اسلام، دانشگاه الزهرا (س).
- آقاجری، سیدهاشم، اشتری تفرشی، علیرضا (1387)، "جایگاه و توانمندی‌های سیاسی نهاد شرطه بغداد (از تاسیس تا اوایل عصره بویهی)"، تاریخ و تمدن اسلامی، 4(7)، صص 73-87.
- به نیا، محمدکاظم (1395)، تاریخ اسلام (2)، تهران: انتشارات کتاب‌های درسی ایران
- بیانی، شیرین (1377)، تیسفون و بغداد در گذر تاریخ، انتشارات جام.
- حبیبی، محسن، (1386)، از شار تا شهر، تهران: دانشگاه تهران.
- حداد عادل، غلامعلی (1379)، دانشنامه جهان اسلام، جلد 5، تهران: انتشارات بنیاد دایره المعارف فارسی
- دورانت، ویل (1372)، تاریخ تمدن، جلد 4 (عصر ایمان)، ترجمه ابوالقاسم صار‌می‌و ابوالقاسم پاینده، تهران: انتشارات آموزش انقلاب اسلامی
- دوری، عبدالعزیز، وما، ا.دو، سوردل، دومینیک، کاهن، کلود (1375)، بغداد (چند مقاله در تاریخ و جغرافیای تاریخی)، ترجمه اساعیل دولت شاهی و ایرج پروشانی، تهران: بنیاد دایره المعارف اسلامی
- رحیمی راغب، مهین (1394)، بررسی ساختاری و تاثیر تمدنی بیت الحکمه بغداد و قاهره بر تمدن اسلامی، پایان نامه کارشناسی ارشد تاریخ، دانشگاه شهید چمران اهواز.
- سازمان نقشه برداری (1387)، اطلس تاریخی ایران
- طقوش، محمدسهیل، (1387)، دولت عباسیان، ترجمه حجت الله جودگی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
- عرفانی، جواد، پور محمدرضا، نوید (1387)، "تاملی بر مفهوم شهر اسلا‌می‌در شهرهای نوبنیاد سده‌های آغازین اسلام (از مدینه النبی تا سامرا)"، نشریه هفت شهر، شماره 25-26، صص 72-91.
- کونتو، پائولو (1384)، تاریخ شهرسازی جهان اسلام، ترجمه سعید تیز قلم زنوزی، تهران: سازمان عمران و بهسازی شهری.
- محمدی، محمد (1356)، فرهنگ ایران پیش از اسلام و آثار آن در تمدن اسلا‌می‌و ادبیات عربی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- مکی، محمدکاظم (1383)، تمدن اسلا‌می‌در عصر عباسیان، ترجمه محمد سپهری، تهران: انتشارات سمت.
- هاشمی‌نیا، سید محمدرضا (1392)، بررسی مراکز خلافت عصر اموی و عباسی دمشق و بغداد در عرصه علمی‌فرهنگی، پایان نامه کارشناسی ارشد علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلا‌می‌واحد تهران مرکز.
- Alsayyad, Nezar (1991), Cities and Caliphs: On the Genesis of Arab Muslim Urbanism, United state: Greenwood Press.
- Creswell, K.A.C. (1971). A Short Account of Early Muslim Architecture, ed. James W. Allan. Pp. 229-42 (Baghdad)
- El-Ali, S.A. (1970). "The Foundation of Baghdad," in Hourani and Stern, The Islamic City: A Colloqium. Pp. 87-101.
- Lassner, J. (1970). "The Caliph's Personal Domain, the City Plan of Baghdad Re-Examined," in Hourani and Stern, the Islamic City: A Colloquium. Pp. 103-18.
- Lassner, J. (1970). The Topography of Baghdad in the Early Middle Ages. Wayne State University Press.
- Weit, G. (1971). Baghdad metropolis of the Abbasid caliphate. University of Oklahoma Press.
- Wendell, Ch. (1971). Baghdad: Imago Mundi and Other Foundation Lore, IJMES 2: 99-128
)