نوع مقاله : مقاله علمی- پژوهشی

نویسنده

• رضا چهرقانی

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بین‏المللی امام خمینی، قزوین، ایران،

چکیده

بیداری، نواندیشی و تجدد‏خواهی در کشور تاجیکستان تحت تأثیر آراء احمد مخدوم دانش(1828-1897م) و کتاب نوادرالواقایع او، با جنبش معارف‏پروری آغاز شده، تا امروز ادوار گوناگونی را پشت سر گذاشته و رویکردهای مختلفی؛ همچون نواندیشی دینی، سکولار، مارکسیستی، ملی‏گرا و ... داشته است. در تمامی ادوار یاد شده، زبان و ادبیات فارسی به مثابۀ محمل یا زمینه‏ای برای تکوین تجددطلبی، نواندیشی و موضوعات مرتبط با آن یا ابزاری برای انتقال مفاهیم و آراء نواندیشان این سامان به‏کارگرفته شده و حتی در برخی مقاطع تاریخی، مقولۀ زبان، خط یا ادبیات فارسی/تاجیکی فی نفسه به‏عنوان عنصری هویت‏بخش برای روشنفکران تاجیکستان اهمیت یافته است. با عنایت به این موضوع، پژوهش ‏پیش رو با بهره‏گیری از روش توصیفی- تحلیلی، کوشیده است تا مسألۀ نقش و تأثیر زبان و ادبیات فارسی در شکل‏گیری و استمرار نواندیشی و تجدد یا دگرگونی و تطور آن در تاجیکستان را بررسی و تحلیل نماید. نتایج حاصل از پژوهش نشان می‏دهد که زبان و ادبیات فارسی در ارتباط با جریان نواندیشی و تجدد در این کشور و استمرار تاریخی آن، گاه طریقیت و گاه موضوعیت یافته است؛ به‏گونه‏ای که در دوران معارف‏پروری بیشتر آثار روشنفکران و آرمان‏های تجددخواهانۀ ایشان در ژانرها و قالب‏های ادبی عرضه شده‏اند. افزون بر این در ادوار بعد و در تقابل با ظهور و قدرت یافتن پان‏ترکیسم و نادیده انگاشتن هویت و حضور تاریخی تاجیکان در فرارود یا در ماجرای تغییر خط فارسی به روسی یا سیرلیک، مقولۀ زبان مادری و ادبیات فارسی و حفظ نوامیس زبانی و مواریث ادبی، خود؛ همچون آرمانی مقدس به دغدغۀ اصلی روشنفکران تاجیک در مبارزۀ اجتماعی ایشان بدل شده است.

کلیدواژه‌ها

• تاجیکستان
• نواندیشی
• تجدد
• زبان و ادبیات فارسی

عنوان مقاله [English]

Persian Language and Literature, the platform of Enlightenment and modernity in Tajikistan

نویسنده [English]

• Reza Chehrghani

Assistant Professor of Persian Language and Literature, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran

چکیده [English]

Awakening, Enlightenment, and Modernization in Tajikistan Under the influence of the views of Ahmad Makhdum Danesh (1897-1828) and his “Navader alvaghaye began with the education movement and so far, it has gone through various periods and has taken different approaches, such as religious, secular, Marxist, nationalist, and so on. In all of these periods, Persian language and literature has been used as a vehicle or platform for the development of modernism, thinking, and related topics, or as a means of conveying the concepts and ideas of this system. In some historical contexts, the category of Persian / Tajik language, script or literature has itself become an Identity maker element for Tajik intellectuals. Therefore, using a descriptive-analytical method, this study has attempted to analyze the role and influence of Persian language and literature in the formation and continuation of modern thinking and modernization or evolution in Tajikistan. The results of the research show that Persian language and literature has become subjective and sometimes subjective in relation to modern thought and modernity in this country and its historical continuity. The results of the research show that Persian language and literature has been a method and sometimes a goal in relation to modern thought and modernity in this country and its historical continuity. Such that, most of his intellectual works and modernistic ideals were presented in genres and literary formats. In addition, in the later periods, in contrast to the emergence and power of pan-Turkism and the ignorance of the Tajik identity and historical presence in transitions or in the story of the change of Persian line to Russian or Cyrillic, the category of native language and Persian literature and the preservation of Linguistic honors and Literary legacies, as a sacred ideal, have become the main concern of Tajik intellectuals in their social struggle.

کلیدواژه‌ها [English]

• Persian Language
• Literature
• Modernity
• Tajikistan