نوع مقاله : مقاله علمی- پژوهشی

نویسندگان

• محمود وطن‌خواه خانقاه ¹
• سید ابوتراب احمدپناه ²
• مهناز شایسته فر ³

¹ دانشجوی دکترای هنرهای اسلامی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس

² استادیار گروه ارتباط تصویری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

³ دانشیار گروه هنر اسلامی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

چکیده

حروف در نگره عرفانی هنر اسلامی، جایگاه ویژه و وجوه معنایی متنوعی دارند. حرف واو از جمله حروفی است که از دل نظام نشانگان عرفانی و صوفیانه برآمده و از این حیث به صورت یک نقشمایه، در سطوح دلالت معنایی مختلفی در آثار هنری فرهنگ‌های مختلف نمود پیدا کرده است. نقشمایه حرف واو به خصوص در آثار هنری فرهنگ ترکی- اسلامی، از حدود سده دوازدهم هجری قمری به بعد، تکثر و رواج بسیار زیادی دارد که ریشه در عاملیت گفتمان صوفیانه و عرفانی، در جغرافیای فرهنگی آناطولی دارد. در این پژوهش کیفی تاریخی - تحلیلی، با اتخاذ روش نشانه‌شناسی پیرس و نمونه‌گیری هدفمند، به دسته‌بندی سطوح دلالت‌های معنایی نقشمایه حرف واو پرداخته شده و از نمونه آثار متنوعی از رشته‌های مختلف برای نمایش تکثر و رواج این نقشمایه استفاده شده است. از این طریق علاوه بر تحلیل نشانه‌شناختی سطوح شمایلی، نمایه‌ای و نمادین نقشمایه حرف واو، ریشه‌ها و دلایل رواج آن در بافت فرهنگ ترکی- اسلامی، مورد پژوهش قرار می‌گیرد. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که نقشمایه خوشنویسی حرف واو در بافت فرهنگ ترکی- اسلامی، نقشمایه‌ای چندنشانه‌ای (پلی‌سمیک) و حاوی دلالت‌های معنایی متنوعی در ارتباط با انگاره‌های عرفانی و صوفیانه خوشنویسی اسلامی است.

کلیدواژه‌ها

• واو
• خوشنویسی
• نشانه‌شناسی
• حروف
• ترکی- اسلامی
• چندنشانه‌ای

عنوان مقاله [English]

Semiotic Analysis of the Calligraphic Motif of "Vav" Letter in the Artworks of Turkish-Islamic Culture from the Approach of Pierce's Semiotics

نویسندگان [English]

• Mahmood Vatankhah Khaneghah ¹
• Seyyed Aboutorab Ahmadpanah ²
• Mahnaz Shayestehfar ³

¹ Ph.D Student of Islamic Arts, art and architecture faculty, Tarbiat Modares University

² Assistant Professor at the Faculty of Art and Architecture, Tarbiat Modares University, Iran, Tehran.

³ Associate Professor at the Faculty of Art and Architecture, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.

چکیده [English]

In the mystical view of Islamic arts, letters hold a unique place and have various semantic aspects. "Vav" originates from the system of mystical and Sufic symbols and has consequently been represented as a motif in artworks from different cultures, at various levels of semantic significance. Among the works of Turkish-Islamic culture, the Vav letter has been extensively portrayed since the 12th century AH. This is largely due to the dominance of Sufic and mystic discourse at the time in Anatolian cultural geography. Through applying Pierce's semiotic method to this historical-analytical investigation and using a purposeful sampling procedure, semantic meanings of the letter Vav motif have been categorized. In addition, several samples of art from different fields have been used to demonstrate its prevalence and multiplicity. Thus, as well as studying the semiotic aspects of the iconic, indexical, and symbolic levels of the letter Vav, the roots and reasons for its popularity in Turkish-Islamic culture are also examined. Based on the results of this study, this calligraphic motif of the letter Vav in Turkish-Islamic cultural contexts has polysemic meanings and contains various meanings related to the mystical and Sufi ideas of Islamic calligraphy.

کلیدواژه‌ها [English]

• Vav
• Calligraphy
• Semiotics
• Letters
• Turkish-Islamic
• Polysemic